Ατυχώς η τυπογραφική εμφάνισή του ήταν κάθε άλλο παρά ικανοποιητική! Εδώ το αναδημοσιεύω χωρίς νεότερη βιβλιογραφική ενημέρωση. Απλώς μόνο πρόσθεσα συνδέσμους στα φύλλα των εφημερίδων ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ και ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ που είδαν το φως τα κείμενα του Βλαστού (από τα σώματα που βρίσκονται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής). Ένα ποίημα του ίδιου του Βλαστού (;) έχω αναρτήσει ΕΔΩ.
Έπεται το άρθρο (τρεις συνέχειες):
ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ Γ. ΒΛΑΣΤΟ.
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης
1ο
Δημοσίευση:
ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ (Ρεθύμνου) 13141 / 29-8-1990, σ. 3
ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Χανίων) 903 / 28-10-1990, σ. 3
Τα τραγούδια που θα παρουσιάσουμε προέρχονται από τη συλλογή του μεγάλου Ρεθεμνιώτη λαογράφου Παύλου Γ. Βλαστού (1) και δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες του 19ου αιώνα. Όπως είναι γνωστό, ο Παύλος Γ. Βλαστός (1836-1926) κατέλιπε μια τεράστια σε όγκο λαογραφική συλλογή (2), την οποία, με μια πατριωτική χειρονομία, ο κληρονόμος του Γεώργιος Ι. Βλαστός, εδώρισε στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης στα Χανιά. Η συλλογή, δυστυχώς, μένει ανεκμετάλλευτη, γιατί δε βρέθηκε ακόμα κάποιος γενναιόδωρος χορηγός, που να είναι διατεθειμένος να καταβάλει τα υπέρογκα έξοδα που απαιτούνται για την έκδοσή της. Εκφράζουμε την ευχή γρήγορα να βρεθεί, γιατί είναι στ' αλήθεια κρίμα έργα ήσσονος σημασίας (και μερικά μηδαμινής αξίας) να βρίσκουν πρόθυμους καλοπροαίρετους χορηγούς και το εθνικό έργο του Βλαστού να μένει ανέκδοτο και άγνωστο.
Ο ίδιος ο Βλαστός από τη συλλογή του έχει εκδώσει ελάχιστο μόνο μέρος. Η βασικότερη εκδομένη εργασία του είναι η περισπούδαστη μελέτη του: Ο Γάμος εν Κρήτη. Ήθη και Έθιμα Κρητών. Εν Αθήναις 1893, που σχετικά πρόσφατα φωτοανατυπώθηκε από τις Εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου Διονυσίου Νότη Καραβία στη σειρά της "Βιβλιοθήκης Ιστορικών Μελετών" αριθ. 215 (Αθήνα 1987).
Τα τρία τραγούδια που θα παρουσιάσουμε τα παίρνουμε από ισάριθμα δημοσιεύματα του Βλαστού: τα δύο στην εφημερίδα ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, που εξέδιδε στην Αθήνα ο Ρεθεμνιώτης λόγιος Εμμανουήλ Βυβιλάκης, και το τρίτο στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, που εξέδιδε στο Ρέθυμνο ο ανηψιός του Βυβιλάκη, Στυλιανός Εμμ. Καλαϊτζάκης. Ένας πρόσθετος λόγος (εκτός από τη σπουδαιότητά τους) που τ' αναδημοσιεύουμε, είναι για να τ' ανασύρουμε από τη λησμονιά, μια και στη Βιβλιογραφία των δημοσιευμάτων του Βλαστού που παραθέτει ο Σπυριδάκης (3) δεν αναφέρονται.
Τα τραγούδια τα δημοσιευμένα στον ΡΑΔΑΜΑΝΘΥ (4) προλογίζονται από τον έκδότη της εφημερίδας Βυβιλάκη με αξιοπρόσεκτα σχόλια, ενώ το δημοσιευμένο στον ΝΕΟ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥ περιέχεται σε μια εκτενή ιστορική μελέτη του Βλαστού, όπου παρατίθενται και αποσπάσματα από τον Κρητικό Πόλεμο του Μπουνιαλή.
Α'. ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Εκτός από το τραγούδι, θα δώσουμε και τα προλογικά και επιλογικά σχόλια του Βυβιλάκη που το συνοδεύουν.
Αξιέπαινος ζήλος των Κρητών.
(ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, έτος ΛΑ', 183/4-7-1872, σσ. 1γ-2β) [Δες ΕΔΩ].
Μετ' ευχαριστήσεως βλέπομεν οσημέραι αναπτυσσόμενον τον περί της αρχαιότητας, επιγραφάς μαρμάρων κτλ. και την ιστορία της πατρίδος ημών ζήλον και την φιλοτιμίαν των νέων συμπατριωτών μας Κρητών, εις των οποίων ο επιμελής και άοκνος περί τα τοιαύτα Κύριος Παύλος Γ. Βλαστός μας απέστειλε το ακόλουθο ποιημάτιον με την εν τω τέλει σημείωσιν του ιδίου, ζητών εξηγήσεις παρ' ημών εις ποιάν ανάγεται εποχήν, όπερ προθύμως διασαφίζομεν εις αυτόν, απαντήσαντες περί της υποθεσέως ταύτης τα εξής: Εις τον κατα 1801 διαβάντα εκ της Κρήτης, Γάλλον περιηγητήν G.A. Olivier, τομ. Β', σελ. 310 (5):
"Οι Αμπαδιώται καταγόμενοι εκ της αραβικής φυλής των Σαρακηνών, όπερ δύναταί τις να βεβαιωθεί εκ της αραβικής γλώσσης, ην ομιλούσι μεταξύ των, σιμοί την ρίνα, ισχνοί και μεσαίου αναστήματος, ορμώμενοι από την λεηλασίαν επέδραμον εν Κρήτη κατά το 823 μ.Χ. διαμείναντες 139 έτη, αποδιωχθέντες το 961, λείψανα των οποίων είναι οι Αμπαδιώται."
Το 1772 διήρπασαν αγγλικόν πλοίον το οποίον επλησίασεν εις τινα κολπίσκον Παξιμάδια διά να ανανεώσει το ύδωρ του, μόλις δ' εξήλθε το πλήρωμα προς τον σκοπόν τούτον, επέπεσον κατ' αυτού οι Αμπαδιώται και τους κατέσφαξαν και λαβόντες την λέμβον εισέβαλον και εις το πλοίον φονεύσαντες και τους εν αυτώ πριν ο πλοίαρχος λάβει γνώσιν των εν τη ξηρά διατρεξάντων.
Ο Φόνος Του Ρηγόπουλου
"Ανάθεμα τα κάτεργα, του Φράγκου τα καράβια
όντε τα λάλιε ο καιρός στην Κρήτη κι επροβάλαν.
Την Κρητ' ανακερώσανε, περίτου τσ' Αμπαδιώτες,
Πόση χαρά την είχανε τα παλληκάρια τότες.
Από το Βαθυακό (6) κινούν όλα τα παλληκάρια,
κολυμβητοί περάσανε κι επιάσαν την φεργάδα.
Και πιάνουν το Ρηγόπουλο, παίρνουν τα σκολαρίκια
όπου τα βάστα τση ξανθής, σαν ακριβά κανίσκια.
Νάχε βαστά στο χέρι του πιστόλι ή μαχαίρι,
να ιδείς πως ανασκέρωνε της Αμπαδιάς τ' ασκέρι.
Πιάνουν τον καπετάνιο των τέσσερα παλληκάρια
κι έδερνε το στομάχι του με πέτρες, με λιθάρια.
- Επάρετε τα ριάλια μας, πάρετε τα φλουριά μας,
χαρίσετε μας τη ζωή και την παλληκαριά μας.
- Πόρισε (7), Κουμαντάτε μας, εις της στεριάς την άμμο,
να ζέψης (8), ν'αποχαιρετάς τον κόσμο τον απάνω.
Κι όντε τους εχαλάσανε (9) εις της στεριάς την άμμο
η θάλασσα βρουχίστηκε, τα νέφη δάκρυα βγάνου.
Άι Γαλήνη (10) δείξε το, το θαύμα σου προστάζει
κι άγγελος απού τσ' ουρανούς άρχισε να φωνάζει.
- Ίντα 'ναι, σκύλοι, το κακό που κάνετε στην άμμο;
που τσ' αδικοσκοτώνετε σαν να μην είχαν άλλους."
Μετά χαράς βλέπομεν προσέτι ότι οι πατριώται μας νέοι και γέροντες συνησθάνθησαν πλέον την χρησιμότητα του τόπου και θέλουσι φιλοτιμηθεί να υποστηρίξωσιν αυτόν δια μικράς και ασημάντου δαπάνης έκαστος, δια να χρησιμεύει εις την δημοσίευσιν πολλών αναγκαίων πραγμάτων δια την πατρίδα των. Διότι ο λαός σήμερον χωρίς Τύπον και δημοσιότητα θεωρείται άγριος, αφού και αυτοί οι Οθωμανοί συνησθάνθησαν την ανάγκην του και ζητούσι την δια των εφημερίδων έκθεσιν την παραπόνων των".
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Το συνολικό χειρόγραφο έργο του Βλαστού αποτελείται από 86 τόμους. Τους τίτλους των βλέπε:
Σπύρος Τ. Λίτινας, Το έργον του Παύλου Βλαστού, ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ 12(1960-1) 214-6, 251-4.
Περιγραφή της λαογραφικής ύλης που περιέχουν βλέπε:
Γεώργιος Κ. Σπυριδάκης, Έκθεσις Ερεύνης κατά τα έτη 1964 και 1965 εις το Αρχείον Παύλου Βλαστού εν τω Ιστορικώ Αρχείω Κρήτης εις Χανιά. ΕΠΕΤΗΡΙΣ του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, 18-19(1965-6) 195-200.
2. Για τη συμβολή του Παύλου Βλαστού στην Κρητική Λαογραφία βλέπε: Γεώργιος Κ. Σπυριδάκης, Ο Παύλος Βλαστός και η Λαογραφία της Κρήτης, ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ 1965, σσ. 12-15.
Βιβλιογραφικά για τον Βλαστό βλέπε:
Βιβλιογραφία (1938), ΕΠΕΤΗΡΙΣ της Εταιρίας Κρητικών Σπουδών 2(1939) 493-504.
Επίσης βλέπε: Σπυριδάκης όπ.π. σ. 14, σημ. 1.
Πρόσθεσε και το λήμμα:
Χριστόφορος Σταυρουλάκης, Παύλος Βλαστός: Μέγας Ρεθύμνιος Λαογράφος, ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ (Αθηνών) 129/20 - 2 - 1952, σσ. 1-2.
3. Βλέπε: Σπυριδάκης, Έκθεσις Ερεύνης κλπ., όπ.π., σ. 200, σημ. 1.
4. Σώματα της εφημερίδας (ελλιπή) απόκεινται στη Εθνική Βιβλιοθήκη στην Αθήνα (Ταξινομικός Αριθμός: Περ. 1961, Σχήμα 2ο) και στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (Μπενάκειος, Ταξιν. αριθμός: 1555)
5. Για τον περιηγητή Olivier βλέπε: Ελευθέριος Κ. Πλατάκης,
Ξένοι Φυσιοδίφαι, Γεωγράφοι και Περιηγηταί περί Κρήτης κατά τους
ΙΒ'-ΙΘ' αιώνας, Άγιος Νικόλαος Κρήτης 1973, σσ. 63-68 (Ανάτυπο
από την ΑΜΑΛΘΕΙΑ, 1970-1973). Για τους Αμπαδιώτες βλέπε:
Ελευθέριος Κ. Πλατάκης, Η Αμπαδιά και οι Αμπαδιώτες, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ (Β' περίοδος) 6(1982) 259-267.
6. Χωρίον της Αμπαδιάς, τμήμα της Επαρχίας Αμαρίου, εις τους πρόποδας της Ίδης προς Μεσημβρίαν. (Σημείωση Βυβιλάκη)
7. 'Εξελθε (Σημ. Βυβιλάκη)
8. Ν' αρχίσεις (Σημ. Βυβιλάκη)
9. Τους εφόνευον (Σημ. Βυβιλάκη)
10. Αγ. Γληνός: Εκκλησία μικρά κατά την μεσημβρινήν παραλίαν της επαρχίας Αγ. Βασιλείου. (Σημ. Βυβιλάκη)
Για τον Αγ. Γληνό (ή Γαλήνιο) βλέπε: Στέργιος Μιχ. Μανουράς, Πέντε Κρητικά Ιστορικά Σημειώματα, ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ Ο ΠΥΡΦΟΡΟΣ (Β' περίοδος) 8(1984) 91-93.
ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ Γ. ΒΛΑΣΤΟ.
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης
2ο
Δημοσίευση:
ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ (Ρεθύμνου) 13141 [=13142]/ 4-9-1990, σ. 3
ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Χανίων) 904 / 29-10-1990, σ. 7 και 13
Β'. ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Το δεύτερο τραγούδι που εδημοσίευσε ο Βλαστός στον ΡΑΔΑΜΑΝΘΥ είναι μια πολύστιχη ιστορική ρίμα, που αναφέρεται στον θρυλικό Βέργα (1) απ' τον Μοχό Πεδιάδας Ηρακλείου. Όπως αναφέρει ο Βλαστός στα εισαγωγικά σχόλια, τη ρίμα εστιχούργησε κάποιος Γεώργιος Δρακονάκης. Πριν απ' αυτόν όμως ένας άλλος ριμαδόρος, ο Σετιανός (Στειακός) Μανόλης Χαρκιότης, είχε εξιστορήσει τα κατορθώματα του Βέργα σε πολύστιχο στιχούργημα, που το περιέλαβε ο Κλαύδιος Φωριέλος (Claude Fauriel) στη σύλλογή των Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών του (2). Τη ρίμα του Χαρκιώτη (Ιστορία του Γεώργη του Σκατόβεργα) αναδημοσίευσε από τον Φωριέλο ο Βυβιλάκης, χωρίς μνεία της πηγής προέλευσης, στον ΡΑΔΑΜΑΝΘΥ της πρώτης περιόδου (3).
Παραλλαγές που απέρρευσαν από τη ρίμα του Δρακονάκη κατέγραψαν και εδημοσίευσαν αργότερα στις συλλογές τους ο Αντώνιος Γιάνναρης (4), ο Παύλος Φαφουτάκης (5) και άλλοι (6). Μαζί με το τραγούδι του Βέργα θ' αναδημοσιεύσουμε και το προλογικό σημείωμα του Βυβιλάκη, καθώς και τα εισαγωγικά σχόλια του Βλαστού, που περιέχουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες και παρατηρήσεις.
ΚΡΗΤΙΚΑ
(ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, Έτος ΛΑ', 209 / 27 - 1 - 1873, σσ. 2γ-3β)[Δες ΕΔΩ]
Μετ' ευχαριστήσεως βλέπομεν οσημέραι αναπτυσσομένην την φιλομαθή περιέργειαν και τον ζήλον των νέων της πατρίδος ημών, προς ανίχνευσιν και διατήρησιν των ιστορικών και αρχαιολογικών αυτών μνημείων, όθεν προθύμως δημοσιεύομεν ταύτα, όπως και αν έχωσιν, όπως ενθαρρύνομεν έτι μάλλον τον προς τούτο αξιέπαινον ζήλον των, συγχαιρομένοι αυτούς από καρδίας.
Ρέθυμνον τη 17 Ιανουαρίου 1872 (διάβαζε: 1873).
Φίλτατέ μοι Κύριε Εμμανουήλ Βυβιλάκη!
Ευχαριστηθείς πολύ δια τας εξηγήσεις και την εποχήν του εις το 183 της 4 Ιουλίου τρ. έτους φύλλον της εφημερ. υμών ο ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ τραγωδίου "Ο Φόνος του Ρηγόπουλου", σας αντιγράφω εκ της συλλογής μου έτερον τραγώδιον του οποίου η ιστορία έμεινεν αφανής εισέτι και ήτις δυνάται να εκτεθεί ακολούθως παρ' ειδήμονός τινος όπως σχηματίσει δράμα ολόκληρον, θα σας συγκινήσει βεβαίως η ηρωίς Μαρία Βεργοπούλα, και η απόφασις της μητρός της κλπ. Οπόσοι θησαυροί της ιστορίας της πατρίδος μας, της αιμόφυρτου Μητρός μας αυτής σώζονται εισέτι εις τα στόματα του λαού και οπόσοι παρέρχονται και χάνονται! Οπόσον λυπούμαι, διότι τα περισσότερα τραγώδια περιέμενον ότι θα εύρω εις την επαρχ. Σφακίων. Διά τον σκοπόν τούτον επήγα και διήλθον πέρυσιν αρκετά χωρία της επαρχ. ταύτης, αλλά δυστυχώς απέτυχον, διότι έχοντες την συνήθειαν να τα τραγωδώσιν αργά - κατά το αρχαίον σύστημα των Κρητών - δεν λέγουν ειμή δύο - τρεις στίχους διά να έχει καιρόν να είπει κι άλλος άλλο, όθεν απωλέσθησαν όλα σχεδόν, και μόναι αρχαί άνευ νοήματος των τραγωδίων σώζονται, ως εν παραδείγματι, ήκουσα να τραγωδούν:
Μάνα, δεν τρώγω πρωινό, μάνα, δεν τρώγω γιόμα,
παρά σκοτώσω το θεριό, οπ' είδα ψες στους κάμπους
κι είχε τις κεφαλές διπλές.......
Υπέρ τους 15 ηρώτησα ίσως εύρω τινά να μοι είπει το επίλοιπον, πλην εις μάτην, τόσο μόνον εσώθη, τόσον γνωρίζομεν. Εις τη επαρχίαν Αμαρίου ευρίσκεις αρκετούς γνωρίζοντας αρκετά σώα, και ποιητάς αγραμμάτους. Προ πάντων τοιούτους ευρίσκεις και εις τας λοιπάς επαρχίας της νήσου, ο δε ποιητής του κάτωθεν τραγωδίου, του οποίου οι συγγενείς του Βέργα είπον το ιστορικόν και αυτός εστιχούργησεν, όχι μόνον αγράμματος είναι αλλά και αόμματος, Γεώργιος Δρακονάκης Μεραμβελλιώτης εκ του χωρίου Καστέλι της Φουρνής τριακονταετής. Ούτος με την τέχνην αυτήν περιέρχεται την νήσον τραγωδών δίστιχα, και ήλθεν εις Αθήνας, Πάτρας, Σύρον, Σμύρνην, Τήνον. Πόσοι μεγάλοι άνθρωποι δεν δύνανται να εξέλθωσιν από την στάκτην της πυρποληθείσης οικίας του γεωργού, του μυλώνα, του βοσκού, του ξυλοκόπου; Ας βοηθήσομεν, λοιπόν, αυτούς όπως ο καθείς δυνάται και έχει ο Θεός γυρίσματα.
Ιδού το τραγώδιον, το οποίον καταχωρήσατε παρακαλώ ολόκληρον εις ένα φύλλον της εφημερίδος σας.
Ο Γεώργιος Βέργας, ο αδελφός του Νικόλαος και η αδελφή αυτών ηρωίς Μαρία (εκ του χωρίου Μοχού της επαρχ. Πεδιάδος).
Κάθε πρωί με το δροσιό π' ανοίγει το λουλούδι,
αφουκρασθείτε να σας πω του Βέργα το τραγούδι.
Τραγούδι να το μάθετε, τραγούδι να το λέτε,
τον Γιώργη και τον Νικολή να κάθεστε να κλαίτε.
Εικοσιπέντε τ' Απριλιού μία Δευτέρα μέρα,
οι αγάδες που να πιάσουνε τον καπετάνιο Βέργα.
Εβγάλανε και μπουγιουρτού, εβγάλαν και ιλάμι,
τον Βέργα να σκοτώσουνε κρίση να μην τους πιάνει.
Έπιασαν κι εγεμίσανε όλ' ασημένιες μπάλες,
διανά πάνε στον Μοχό τσι Βέργηδες να φάνε.
Μά' χανε φίλο μπιστικό κι αυτοί μέσα στη Χώρα,
κι ευθύς των έστειλ' είδησιν να μη σταθούνε ώρα.
Στην πέρα μπάντα του Μοχού χορό 'χανε στημένο,
εκεί 'τον κι εξεφάντωνε ο Βέργας ο καϋμένος.
Εις την εμπρός μεριά κρατεί και λέει μαντινάδες,
η γλώσσα του τες κελαηδεί με τόσες νοστιμάδες.
Κι ο αδελφός του ο Νικολής κάθετε στην καθέκλα,
και την μασέλα του κρατεί με την δεξιάν του χέρα.
-Τ' έχεις, αδέρφι Νικολή κι είσαι βαρά θλιμμένος
κι εις το δεξί σου μάγουλο είσ' αποκουμβισμένος;
-Σκόλασ', αδέρφι, το χορό ετουτηδά την ώρα,
κακ' είδησις μας ήλθενε μέσα από τη Χώρα.
-Για πες μ', αδέλφι, τον μουζτέ και το κακό χαμπέρι,
εμείς καλά γνωρίζομεν της ξενιτιάς τα μέρη.
Για πέστε σεις οι χωριανοί όλοι, μικροί μεγάλοι,
στον τόπον που εγύρισα αν έκαμα ζαράρι.
-Όχι, Γιώργη, δεν έκαμες εσύ σ' εμάς ζαράρι,
μα οι Τούρκοι σου ζηλεύουνε γιατ' είσαι παλληκάρι.
Εσένα σου ζηλεύουνε οι Αγάδες του χωριού σου,
κι εβγάλαν το ιλάμι σου ίσια με του μπογιού σου.
-Ας έλθ' ευθύς η μάνα μας ν' αποχαιρετιχτούμεν,
κι αύριο αποξημέρωμα να πα βαρκαριστούμεν.
Δος, μου μάνα, τη χέρα σου, δος και τ' άλλου την άλλη,
το γάλα που μας βύζασες κάμε μας το χαλάλι.
-Χαλάλι σας το γάλα μου κι έχετε την ευχή μου,
παιδιά μου, δύσκολό 'ναι πλιο να ιδείτε τη ζωή μου.
-Ε, κακομοίρα μάνα μας, κι εράγισ' η καρδιά σου,
και για του Μοχογλού τσι γιους εγέννας τα παιδιά σου.
Αν ήτο η θυγατέρα σου η πενταπλουμισμένη,
όλον για την καλή τιμή σκοτώθηκ' η καϋμένη.
Από κειδά σηκώνουνται κι εις την Σταλίδα πάνε,
πάνε να βρούνε τον παπά να πιούνε και να φάνε.
-Που 'σαι, παπά, βάλε κρασί, ρακί να ρακωθούμε
και μια κριαροκεφαλή να την χαροκοπούμε.
Μέσα εκεί π' ετρώγανε, οι αγάδες και πλακώνουν,
από μακριά τουρκολογούν μα δεν το φανερώνουν.
Από μακρία τουρκολογούν ο εις από τον άλλο,
- Έπαρε συ τον πλιο μικρό και 'γω τον πλιο μεγάλο.
Κι οταν εσιοπατήζανε εις τ' Αγκουρί τ' αυλόχι
βουλήθηκ' ο Χατζή Βελής τον Βέργα να σκοτώσει.
Σηκώνει και ξαμώνει του στο τσόχινο μεϊτάνι,
η μπάλα δεν τόνε τρυπά, ούτε σημάδι κάνει.
Και ξαναδευτερώνει του στο τσόχινο γελέκι,
η μπάλα δεν τονέ τρυπά, μόνο γλυστρά και πέφτει.
-Δε μου το λες, Χατζή Αγά, πώς θα πολεμηθούμε;
μη μπας θαρρείς πως είμ' εγώ κοπέλι και φοβούμαι;
Ξάνοιγε 'δα, Χατζή Βελή, σαν είσαι παλληκάρι,
να ιδείς το Βέργ' απ' το Μοχό πόλεμο τόνε κάνει.
Πως μου το λες να ταγιαντώ, και πως να ταγιανδίσω,
ότ' έχω τ' άρμα μ' εύκαιρο, στάσου να το γεμίσω.
-Μη με σκοτώσεις, βρε Ρωμιέ, οπού 'μαι σαν τη βιόλα,
οπού μ' αγαδοσέρνουνε οι αγάδες μεσ' στη Χώρα.
-Να σε σκοτώσω θέλω' γω, αγά Χατζή Βελή μου,
εσέ, σκύλε, την εφίλησες εμέ την αδελφή μου!
Σηκώνει και ξαμώνει του εις το λαιμ' αποκάτω,
ύπνο τον αποκοίμησε, παντοτεινό κοιμάτο.
Και ξαναδευτερώνει του πανωθιό στα μάτια
και κάνει το κεφάλι του σαν εκατό κομμάτια.
Έσερνε τον αράπη του κι εβάστα το τσιμπούκι,
κι έτρεμε ο κακορίζικος σαν να ήτονε κουλούκι.
-Σιώπαινε, συ αράπη μου, τίποτα δε σου κάνω,
σκλάβος κι εσύ, σκλάβος κι εγώ στον κόσμο τον απάνω.
Σώπαινε, συ αράπη μου, σώπαινε μη φοβάσαι,
μα πράμα δε σου κάνω 'γω να πας να το δηγάσαι.
Άμε κι εσύ καυχήσου το τση ξενιτιάς τα μέρη,
σκοτώθηκ' ο Χάτζη Βελής, οπού δεν είχε ταίρι.
Κι εμέ στην Πόλην μ' είχανε περίσσιο δραγουμάνο,
και τεμενά μου κάνανε σ' ότι κι αν είχε κάμω.
Με το μαχαίρι μ' έκανα πόλεμο τρεις ημέρες,
κι ήσαν και κάψες δυνατές κι είχα πολλές φοβέρες.
Μα ο Πασάς μ' ήταν καλός και εδικός μου φίλος,
κι εχάρισε μου τη ζωή, μα μ' έριξε στο ξύλο.
Αν θέλετε να μάθετε πόσες ξυλιές μου δώκαν,
χίλιες τρακόσες δεκοκτώ, πως δε μ'επαραδώκαν;
Η σάρκα μου εγδάρθηκε κι έβγανα τα γδερμάτια,
με το μαχαίρι μ' έσυρνα κι έκοβγα τα κομμάτια.
Και όταν εσηκώθηκα να βγάλω τα στιβάλια,
την Πόλην εσφαλίζανε μην είχε κάμω πράμα."
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Για τη δράση του Βέργα βλέπε: Β.Ψιλάκης, Ιστορία της Κρήτης....
τ.Γ', Εν Χανίοις 1909, σσ. 303-6.
2. C. Fauriel, Chants populaires de la Grece Moderne τ.II, A Paris 1825, σσ. 358-366. (Ελληνική μεταφρασμένη έκδοση του 1956: σσ. 314-7).
Τη ρίμα αναδημοσιεύει από τον Fauriel κι ο Ν.Β. Τωμαδάκης, Η Ρίμα του Γιώργη Βέργα από έναν αγράμματον λυράρην, ΑΜΑΛΘΕΙΑ 11(1980) 71-75.
3. Βλέπε: ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, Έτος Α', 23/21-2-1842, σσ. 90β-91β. [Δες ΕΔΩ]
Ελλιπές σώμα της εφημερίδας βρίσκεται στην Βιβλιοθήκη της Βουλής (Μπενάκειος) με ταξινομικό αριθμό: 1554
4. Α. Jeannaraki, Άσματα Κρητικά μετά Διστίχων και Παροιμιών ...., Leipzig 1876, σσ. 19-20, αριθ. 19.
5. Παύλος Ι. Φαφουτάκης, Συλλογή Ηρωικών Κρητικών Ασμάτων, Εν Αθήναις 1889, σσ. 66-8, αριθ. 6.
6. Ειρήνη Παπαδάκη, Λόγια του Στειακού Λαού, Εν Αθήναις 1938, σ. 1, αριθ. 1 (όπου υποσημειώνονται ευάριθμες ακόμα παραλλαγές του τραγουδιού).
ΚΡΗΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΑΥΛΟ Γ. ΒΛΑΣΤΟ.
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης
3ο
Δημοσίευση:
ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ (Ρεθύμνου) 13142 [=13143]/ 5-9-1990, σ. 3
ΑΓΩΝΑΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (Χανίων) 905 / 31-10-1990, σ. 5
Γ'. ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ του Στ. Εμμ. Καλαϊτζάκη, ο Βλαστός εδημοσίευσε δύο ιστορικά μελετήματα. Το πρώτο αφορά τον Βενετοκρητικό Πόλεμο (1) και το δεύτερο την πόλη των Χανίων (2). Με το πρώτο δημοσίευμά του ο Βλαστός αντικρούει τους ισχυρισμούς Οθωμανών βουλευτών, ότι τάχα οι Χριστιανοί προσκάλεσαν τους Τούρκους γιανά τους λευτερώσουν από τους Βενετούς. Επιχειρηματολογώντας παραθέτει στίχους από τον Μπυνιαλή και τον Διακρούση και προσκομίζει κι ένα ανέκδοτο Κρητικό δημοτικό τραγούδι από τη συλλογή του. Το τραγούδι αυτό θ' αναδημοσιεύσομε στη συνέχεια. Σημειώνουμε ότι το τραγούδι αναδημοσιεύει ο ιστορικός Βασίλειος Ψιλάκης στην Ιστορία του (3), χωρίς όμως να μνημονεύει την πηγή από την οποία το παρέλαβε, κατά πάγια τακτική του, όσον αφορά τουλάχισον τα μνημεία της δημοτικής ποίησης που παραθέτει άφθονα στο έργο του.
ΚΡΗΤΙΚΑ
(ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, Έτος Γ', 121/ 16 - 7 - 1883, σ. 2γ) [Δες ολόκληρο το άρθρο του Βλαστού ΕΔΩ].
Διεσώθη και εις τα στόματα του λαού της Κρήτης το εξής ανέκδοτον τραγώδιον της εποχής ταύτης, επιμαρτυρούν την δι' επιβουλής άφιξιν των Τούρκων εις την νήσον. (Εκ της ανεκδότου συλλογής μου Κρητικών Τραγωδίων).
Ελάτε, Κρητικοί μου, να ιδείτε,
μύρον από την Πόλη μυριστείτε.
Δεν ήτον αυτό μύρον να μυρίζει
γιανιτσαριά Σουλτάνου 'ν' και θερίζει.
Μ' επιβουλιάν αρμάδα κατεβάζει,
στα Θοδωρού κι εις την Γωνιάν αράζει.
Κι εις την στεριά εβγήκανε μια νύκτα
να πάρουσι νερό γιατί δεν είχα.
Σαν την μελιτακιά αρίθμητ' ήσα,
ανάθεμα την ώρα που πατήσα,
στην Κρήτη την πανώρια, την πλουσία,
κι ο Τούρκος δεν θ΄αφήσει εκκλησία.
Χωριά πολλά και χώρες θα κουρσέψει,
κι αντρόγυνα πολλά θενά χηρέψει.
Άχι, καϋμένη Κρήτη, παινεμένη,
απού 'σουν εις τον κόσμο ξακουσμένη.
Άχι, καϋμένη Κρήτη τα χωριά σου,
πως ήρθεν ο καιρός και θα ρημάξου.
Να κάμει θέλει σπίτια και σοκάκια,
να βγάλουνε συκιές και χορταράκια.
Να βγάλουν αστιβίδες κι αγρουλίδια,
να σέρνουνται ξένα θεριά και φίδια.
θα κάμει και μανάδες αντρειωμένες,
να σέρνουν τα μαλλιά των οι καϋμένες.
Άχι καϋμένη Μεσαρά κι Αμάρι,
και που 'ν' οι οι κοπελιές κι οι κοπελιάροι!
Και που 'ν' οι κοπελιές κι οι κοπελιάροι,
οι άντρες του σπαθιού κι οι καβαλάροι.
Άχι, καϋμένο Σέλινο και Λάκκοι,
Σφακιά κι Αποκορώνου πολεμάρχοι,
που σκοτωθήκαν άντρες ξακουσμένοι,
οπού 'σαν εις την Μάλτα αναθρεμμένοι.
Που σκλάβωσαν κοπέλες παινεμένες,
οπού 'σαν εις την Βιέννα αναθρεμμένες.
Και που 'ν' οι τόσοι νιοι οι γραμματισμένοι,
την Κρήτη που στολίζαν οι καϋμένοι!
Σκοτώθηκαν για την θρησκείαν όλοι
και για την μάνα μας την Κρήτ' οι δόλιοι.
Άλλοι 'φυγαν και παν στην Βενετία,
στην Κέρκυρα, Κορφούς, Κεφαλλωνία."
Τα τρία τραγούδια του Βλαστού που παρουσιάσαμε είναι τα μόνα που ανακαλύψαμε αναδιφώντας μια σειρά από Κρητικές εφημερίδες του 19ου αιώνα. Ίσως όμως μια εξαντλητική αποδελτίωση όλων των εφημερίδων και περιοδικών να φέρει κι άλλα τραγούδια του (και γενικά λαογραφική ύλη) στο φως. 'Ηδη στις Βιβλιογραφίες της Ελληνικής Λαογραφίας 1800-1906 του Οικονομίδη (4) και 1921-1938 του Καμηλάκη (5) έχουν προστεθεί κάποια λήμματα που δεν υπάρχουν στο βιβλιογραφικό σημείωμα του Σπυριδάκη (6).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Π.Γ. Βλαστός, Κρητικά, ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, Έτος Γ', 116 / 11 - 6 - 1883
έως 122 / 23 - 7 - 1883. [Δες ΕΔΩ] Πλήρες σώμα της εφημερίδας (1881-1884) απόκειται στη Βιβλιοθήκη της Βουλής (Μπενάκειος) με ταξινομικό αριθμό: 1556
2. Π.Γ. Βλαστός, Μεσαιωνικά της Κρήτης, ΝΕΟΣ ΡΑΔΑΜΑΝΘΥΣ, Έτος Δ', 178 / 8 - 9 - 1884, σ. 1 [Δες ΕΔΩ]
3. Β. Ψιλάκης, Ιστορία της Κρήτης... τ. Β', Εν Χανίοις 1909, σσ. 358-360.
4. Δ. Β. Οικονομίδης, Βιβλιογραφία της Ελληνικής Λαογραφίας των
ετών 1800 - 1906. ΕΠΕΤΗΡΙΣ του Κέντρου Ερεύνης της Ελλ. Λαογραφίας,
τομ. ΚΓ' (Έτη 1973-1974), σ. 118, αριθ. 1143.
5. Π. Ι. Καμηλάκης, Βιβλιογραφία της Ελληνικής Λαογραφίας των
ετών 1921 - 1938. Συμπλήρωμα. ΕΠΕΤΗΡΙΣ του Κέντρου Ερεύνης της Ελλ. Λαογραφίας, τομ. ΚΕ' (1977-1980), σ. 429, αριθ. 950.
6. Σπυριδάκης, Έκθεσις Ερεύνης κλπ, όπου προηγουμένως, σ. 200, σημ. 1.
Mail Antreas P. Hatzipolakis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.