ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ ΚΑΣΤΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Μια Κρητικοπούλα στην Επανάσταση του 1866-69

Της Βέρας Παπαδάκη

Στην Κρήτη, σ`όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ξεσπούσαν αλλεπάλληλες Επαναστάσεις με σκοπό την απαλλαγή από τον τούρκικο ζυγό και την Ενωση με τη μητέρα πατρίδα.
Η επανάσταση που άρχισε τον Αύγουστο του 1866 και κράτησε μέχρι το 1869, τελικά υπέκυψε στις πολλαπλάσιες δυνάμεις των Τούρκων, Αιγυπτίων και Τουρκοκρητικών και στην άρνηση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων να ενωθεί η Κρήτη με την Ελλάδα.
Το Ελληνικό κράτος, αδύναμο και έρμαιο των ξένων παρεμβάσεων, δεν είχε τα μέσα να βοηθήσει αποτελεσματικά τον Αγώνα.
Οι Τούρκοι διέπραξαν απίστευτες ωμότητες και θηριωδίες εις βάρος των κατοίκων του νησιού με αποτέλεσμα να συγκινηθεί η διεθνής κοινή γνώμη. Οι εφημερίδες των ξένων κρατών και κυρίως των Ευρωπαϊκών, δημοσίευαν σε καθημερινή βάση ανταποκρίσεις από τα πεδία των μαχών και τα περιοδικά εικόνες των τόπων και των πρωταγωνιστών του Αγώνα. Την εποχή εκείνη η χρήση της φωτογραφίας δεν είχε ακόμα διαδοθεί και οι ανταποκριτές των ξένων εντύπων έφτιαχναν σκίτσα που τα έστελναν με το ταχυδρομείο.
Ετσι έφθασε στις μέρες μας η μορφή της Αντωνούσας Καστανοπούλου ή Καστανάκη, από το Ιταλικό περιοδικό "L`Emporio Pittoresco", της 5ης Σεπτ. 1868. Το σκίτσο ( γκραβούρα-ξυλογραφία ) της Αντωνούσας συνοδεύει άρθρο, γραμμένο από την Dora d`Istria, μεγάλη φιλελληνίδα και γνωστή συγγραφέα του 19ου αιώνα. Η Dora d`Istria δεν συνάντησε την Αντωνούσα, ούτε πήγε στην Κρήτη όσο διαρκούσε η Επανάσταση. Πηγή των πληροφοριών της είναι η αγγλική εφημερίδα "The Daily News" και ο γάλλος συγγραφέας Audiffret. Στο άρθρο της αναφέρεται γενικά στην κατάσταση που επικρατούσε στην Κρήτη και περιγράφει με λεπτομέρειες τη φορεσιά της Αντωνούσας.
Η Κρητικοπούλα αμαζόνα, όπως την αποκαλεί, φορούσε ζακέττα στο χρώμα της σκουριάς και γιλέκο κοκκινωπό με δύο κάθετες σειρές κουμπιά, παντελόνι ανοικτό γαλάζιο, φαρδύ μέχρι τα γόνατα και δερμάτινες γκέττες στο ίδιο χρώμα με τη ζακέττα. Στη μέση της είχε ζώνη από βαθύ κόκκινο δέρμα, μ`ένα μακρύ πιστόλι και στο κεφάλι κόκκινο φέσι με γαλάζια φούντα που πέφτει στον ώμο.

Αντωνούσα Καστανοπούλου, Κρητικοπούλα επαναστάτρια. Από το περιοδικό " L`Emporio Pittoresco", τεύχος 5ης Σεπτεμβρίου 1868

Η Αντωνούσα ήταν αρχηγός ενός μικρού σώματος και πολέμησε μαζί με άλλες γυναίκες στη διάρκεια της Επανάστασης. Καταγόταν από το χωριό Κερά της Κισσάμου και η δράση της αναφέρεται στην " Ιστορία της Κισσάμου επί τουρκοκρατίας ". Πολέμησε κοντά στους οπλαρχηγούς Σκαλίδη και Καρτσώνη στη μάχη Λουσακιών, Συρικαρίου και Δραπανιά, στη Μάχη Τοπολίων - Τριών Αλωνιών και αλλού, δίνοντας το παράδειγμα και σε άλλες Κρητικοπούλες. Οι συναγωνιστές και συναγωνίστριές της την επαινούσαν για το θάρρος, το χαρακτήρα, την επιμονή και τον πατριωτισμό της, στον απελπισμένο αγώνα για τη λευτεριά.
Το καλοκαίρι του 1868 για να αποφύγει την καταδίωξη των Tούρκων έρχεται στην Αθήνα. Αδιάψευστο τεκμήριο είναι το κείμενο πίσω από τη φωτογραφία της, που πήρε ο φωτογράφος Δημήτρης Κωνσταντίνου, όταν είχε το ατελιέ του στην οδό Αιόλου 20. Το κείμενο γράφει ο τότε κάτοχος της φωτογραφίας προφανώς Αμερικανός (απέκτησα τη φωτογραφία από την Αμερική), ο οποίος την αγόρασε στις 12 Ιουνίου 1868. Γράφει, λοιπόν, σε ελληνική μετάφραση :
" Μια Κρητικοπούλα που βοήθησε τους συμπατριώτες της στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Η φωτογραφία ελήφθη κατά την επίσκεψη της στην Αθήνα. Την αγόρασα στις 12 Ιουνίου 1868". Σημειωτέον ότι η φωτογραφία είναι cdv ( καρτ-ντε-βιζίτ) και σύμφωνα με τον Αλκη Ξανθάκη στο βιβλίο του "Ιστορία της Ελληνικής φωτογραφίας",

Η φωτογραφία του Αθηναίου φωτογράφου Δημήτρη Κωνσταντίνου που απεικονίζει την Αντωνούσα. Πάνω η εικόνα της και κάτω το πίσω μέρος με το χειρόγραφο κατατοπιστικό κείμενο " Μια Κρητικοπούλα που βοήθησε τους συμπατριώτες της στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Ελήφθη κατά την επίσκεψη της στην Αθήνα. Αγοράστηκε στις 12 Ιουνίου 1868".

ο Δημήτρης Κωνσταντίνου σπάνια τραβούσε cdv και προτιμούσε φωτογραφίες μεγάλων διαστάσεων, παρ`ότι ο τομέας των μικρών αυτών φωτογραφιών ( 6x10 cm) ήταν πολύ επικερδής.
Η Αντωνούσα εγκαταστάθηκε στον Πειραιά και φαίνεται ότι ήταν πασίγνωστη, αφού σε μεγαλύτερη ηλικία φωτογραφήθηκε μαζί με την συμπατριώτισσα της Ελενούσα από τον εκδότη Ν.Δουρά και κυκλοφόρησε σαν καρτ-ποστάλ.

Επαναστάτιδες γυναίκες Κρήσσαι. Η Αντωνούσα δεξιά και η Ελενούσα αριστερά. Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Εικονογραφημένος Παρνασσός" τεύχος 20ης Νοεμβρίου 1911

Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό " Εικονογραφημένος Παρνασσός" το Νοέμβριο του 1911 με τίτλο " Επαναστάτιδες γυναίκες Κρήσσαι. Η Αντωνούσα και η Ελενούσα".
Η Αντωνούσα έφυγε από τη ζωή το 1918 στον Πειραιά.

ΒΕΡΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ (Α.Π.Χ.)

1. Η φωτογραφία της Αντωνούσας ανήκει στην προσωπική μεγάλη συλλογή της Βέρας. Είναι αναρτημένη στο διαδίκτυο χωρίς να αναφέρεται η πηγή της φωτογραφίας εδώ ΑΝΤΩΝΟΥΣΑ ΚΑΣΤΑΝΑΚΗ.
Ίσως την πήραν από το περιοδικό "Συλλογές", όπου την δημοσίευσε η Βέρα.

2. Την ίδια σπάνια και πολύτιμη φωτογραφία έχω κι εγώ στη συλλογή μου.

Η πίσω πλευρά

3. Στο τεύχος 85 (Άνοιξη 2018) του ΥΠΕΡ X (έκδοση του σουπερμάρκετ ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ) δημοσιέυτηκε άρθρο του Νίκου Ψιλάκη "Οι Αμαζόνες της Κρήτης", όπου αναφέρεται και η Αντωνούσα [ΕΔΩ]

4. Μία άλλη φωτογραφία της

Mail Antreas P. Hatzipolakis