ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΒΑΡΔΑΛΑΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΒΑΡΔΑΛΑΚΗ

Β' Έκδοση

Του Εμμ.Ε.Βαρδαλάκη

Η καταγωγή της οικογένειας Βαρδαλάκη είναι από την περιοχή Αγ.Ιωάννη Σφακίων. Όλα δε τα στοιχεία δείχνουν ως τόπο καταγωγής τον έρημo πλέον οικισμό Στερνί όπου καταλύματα σώζονται δίπλα από την εκκλησία του Αγ.Βασιλείου. Δυστυχώς δε διασώζονται πολλά στοιχεία από εκείνη την περίοδο. Υπάρχουν όμως ενδείξεις (σύμφωνα και με την παράδοση για το Στερνί) ότι κλάδοι της οικογένειας υπάρχουν εντός ή και εκτός Κρήτης με άλλο επίθετο.


Στερνί Σφακίων, καταλύματα

“Του Βαρδαλά η λαζαρίνα”
Ο Ι.Κατσίγιαννης από την Ανώπολη είχε διηγηθεί προ χρόνων στον Κωνσταντίνο Ι.Βαρδαλάκη την εξής ωραία ιστορία:
«Μια φορά είχαν πάει κυνήγι στα αγρίμια και ήτο και ένας Βαρδαλάς μαζί. Όταν σκότωσαν ένα αγρίμι, ο Βαρδαλάς ο οποίος έστεκε σε θέση που δεν μπορούσε να το πετύχει φώναξε "εγώ το σκότωσα!" (για να πάρει μερίδιο προφανώς). Όταν οι άλλοι απορημένοι τον ρώτησαν πως γίνεται από εκεί που στέκεις, τους απάντησε: "Εμένα η λαζαρίνα μου τσι παίζει απογυριστές!" Και έτσι έμεινε στην παράδοση των χωριών μας "του Βαρδαλά η λαζαρίνα!". (Η λαζαρίνα είναι εμπροσθογεμές όπλο που χρησιμοποιούσαν τότε). H ιστορία αυτή είχε μεταδοθεί αργότερα και στο Σέλινο όπου λέγεται με διάφορες παραλλαγές (λαγό η φόνο Τούρκου) ακόμη και σήμερο. Φαίνεται όμως πως έχει τη ρίζα της στα Σφακιά εξού και η μαρτυρία με το αγρίμι.

Η σπηλιά των Βαρδαλάδων στο Χαρέη
Τις πρώτες δεκαετίες του 1800 η οικογένεια μετακινήθηκε δυτικά προς την επαρχία Σελίνου και εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά στην τοποθεσία Χαρέη ανάμεσα στη Τρυπητή και τη Σούγια, λίγο πιο πέρα από την εκκλησία του Αγ.Αντωνίου. Στην περιοχή του Χαρέη σώζονται κάποια κτίσματα, ελιές και πεζούλες καθώς και ένα στερνάκι που χρησιμοποιούνταν για να μαζεύεται νερό. Μέσα στη σπηλιά υπάρχουν πετρόκτιστοι τοίχοι που χρησίμευαν ως δωμάτια και μια μεγάλη πέτρα που χρησίμευε ως τάβλα. Όλη η περιοχή εκείνη ονομάζεται Άνω και Κάτω Βαρδαλάδω και σώζονται ακόμη τα τοπωνύμια "του Βαρδαλά τ’ αλώνι", "του Βαρδαλά η σταλίχτρα" και φυσικά του "Βαρδαλά ο σπήλιος" (ή των Βαρδαλάδων).





Στη σπηλιά ζούσαν εννιά αδερφοί και μια κοπέλα (θεία ή αδερφή τους) που αργότερα παντρεύτηκε στη Λειβάδα Σελίνου. Από δικαιοπρακτικό έγγραφο του 1821 φαίνονται τα ονόματα δύο εκ των αδερφών, Αντώνης και Μιχελής. Επίσης γνωρίζουμε ότι το μικρότερο από τα αδέρφια είχε βαπτιστεί στο κοντινό χωριό Λιβαδάς πράγμα που δείχνει ότι ίσως γεννήθηκε εκεί. Η διαμονή της οικογένειας στο Χαρέη τελείωσε όταν μια μέρα ένοπλοι Τούρκοι οδηγήθηκαν στην περιοχή προκειμένου να τους εξοντώσουν.
Ο Τούρκος έπαρχος Σελίνου ο οποίος έδρευε στη Κάντανο, μετά από πληροφορίες που του δόθηκαν θεώρησε τους Σφακιανούς που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή επικίνδυνους και διέταξε την εξόντωσή τους.
Εκυκλώσαν τότες οι Τούρκοι την περιοχή και άρχισαν την επίθεση. Μετά από μάχη από τους 9 αδερφούς κατάφεραν τελικά να γλιτώσουν μόνο δύο. Από αυτούς ο ένας πήγε στη Λειβάδα(κοιν. Ροδοβανίου) Σελίνου όπου είχε παντρευτεί προηγουμένως η κοπέλα που αναφέρθηκε πριν. Ο άλλος κατέφυγε στον Κουφό Κυδωνίας όπου άλλαξε το επίθετό του από Βαρδαλάς σε Μάρακας. Απόγονοί του υπάρχουν μέχρι σήμερα, στον Κουφό ο Βασίλης Γ.Μάρακας, στην Αθήνα και στην Αγγλία.



Το ριζίτικο τραγούδι που ακολουθεί αναφέρεται στα γεγονότα αυτά και είναι σύνθεση Κωνσταντίνου Ι.Βαρδαλάκη, επιφανούς μέλους της οικογενείας ο οποίος επανειλημμένως έχει τιμηθεί από κρατικούς και εκκλησιαστικούς φορείς για τη συμβολή του στην ιεροψαλτική και την παράδοση. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο ότι έχει διασώσει πολλά στοιχεία της οικογένειας.

Παιδιά κι ηντά ‘ναι οι μπαλωτές στου Λιβαδά πιο πέρα,
οι Τούρκοι εκυκλώσανε στο σπήλιο του Χαρέη
εννιά αδερφούς απ’ τα Σφακιά τους λέγαν Βαρδαλάδες
Σκληρή μάχη εδώσανε ενάντια των Τούρκων
μα σκοτωθήκαν οι επτά και δύο εγλιτώσαν
Που μπόρεσαν και φύγανε.



Λειβάδα
Αυτός που εγκαταστάθηκε στη Λειβάδα (στα μέσα του 1800) έκαμε δύο γιούς τον Παναγιώτη και τον Γεώργιο οι όποιοι διακρίθηκαν για τη δράση τους κατά των Τούρκων. Κυρίως ο Παναγιώτης για τον οποίον γνωρίζουμε από οικογενειακή παράδοση ότι μαχόταν με πάθος του Τούρκους και αποτελεί και θρύλο της οικογένειας. Αυτό βεβαιώνεται και από την Ιστορία της Κρήτης του Π.Κριάρη αλλά και του Ι.Μουρέλλου όπου αναφέρεται ο Π.Βαρδαλάκης στην πρώτη γραμμή του αρχηγού Σελίνου Κωνσταντή Κριάρη. Ο δε Π.Κριάρης γιος του αρχηγού περιγράφοντας τη θρυλική πρώτη μάχη της επαναστάσεως του 1866 στο Σταυρό της Καντάνου αναφέρει τον Π.Βαρδαλάκη μαζί με ολίγους ακόμη ως «περί τον Κριάρη προηγούμενων ολίγων γενναίων, πάντων διακρινόμενων ατρόμητων παλληκαριών» (τρίτομη έκδοση 1930, τ.Γ’ σελ.163).
Στην ίδια μάχη ο αδερφός του Γιώργης είχε τραυματιστεί.

Για τον Γεώργιο έχει διασωθεί πιστοποιητικό το οποίο αναφέρει ότι τιμήθηκε με το βαθμό του πεντακοσιάρχου στην επανάσταση του 1866 και του οπλαρχηγού σε αυτήν του 1877.



Ο Παναγιώτης απεβίωσε περί το 1883 κι έτσι δε διασώζεται παρόμοιο πιστοποιητικό (τα οποία εκδόθηκαν επί Κρητικής Πολιτείας).

Στη Λειβάδα υπάρχουν ακόμη τα σπίτια των αδερφών τα όποια έχουν ανακαινιστεί από τον τωρινό ιδιοκτήτη. Διασώζονται επίσης τα τοπωνύμια "του Βαρδαλά ο λάκκος»" και "του Βαρδαλά τα πεζούλια". Εκεί γεννήθηκαν και τα παιδιά των δύο αδερφών που περιγράφονται παρακάτω. Από τα βαπτιστικά ονόματα των πρώτων τους παιδιών (Αντώνης και Αντωνία) και κατά το συνήθειο να δίδει ο γονιός το όνομα του πατέρα του στο πρώτο παιδί συμπεραίνεται ότι ο πρώτος που πήγε στη Λειβάδα πιθανόν να ήταν ο Αντώνιος που αναφέρθηκε προηγουμένως.

Εγκατάσταση της οικογένειας στην Κάντανο
Μετά τον πρόωρο θάνατο του Παναγιώτη ο Γεώργιος Βαρδαλάκης πήρε τα παιδιά του καθώς και τον ανιψιό του Αντώνη που ήταν μόλις 4 χρονών και έφυγαν για την Κάντανο. Ήταν η εποχή που αποδυναμωμένοι οι Οθωμανοί από τις μεγάλες επαναστάσεις των προηγουμένων χρόνων, είχαν αρχίσει να εγκαταλείπουν τα χωριά και να μαζεύονται στις πόλεις. Έτσι Χριστιανικές οικογένειες άρχισαν να πλησιάζουν προς την ολοκληρωτικά Τουρκοκρατούμενη μέχρι τότε Κάντανο.
Η οικογένεια Βαρδαλάκη εγκαταστάθηκε στον οικισμό Σιδεριανά. Στην εκκλησία Αγ.Κυριακής σώζεται εικόνα στο τέμπλο με αφιέρωση Γεωργίου Βαρδαλάκη και ημερομηνία Νοέμβριο του 1884. Μέχρι το 1900 αγοράζοντας κτήματα από Τούρκους που φεύγανε είχε καταφέρει να γίνει ο πρώτος κτηματίας της Καντάνου. Ο Γεώργιος με σύζυγο την Αικατερίνη Κασσελάκη είχε τρία παιδιά την Αντωνία (Βαρδίνα) σύζυγο Βαρδή Ελληνάκη γεννηθείσα το 1867, τον Κωνσταντίνο(1871) για τον οποίο θα μιλήσουμε αμέσως παρακάτω και τον Παναγιώτη (που απεβίωσε σε ηλικία 20 ετών στα Σιδεριανά).



Κωνσταντίνος Γ.Βαρδαλάκης(1871-1952) με τον υιό του Δημητρη ~1913 και ~1950

Ο Κωνσταντίνος Γ.Βαρδαλάκης ως πρόκριτος της επαρχίας Σελίνου υπογράφει μετά τον κουνιάδο του Ανδρέα Ι.Κρομύδη το 1904 αναφορά προς τον πρίγκηπα Γέωργιο, ύπατο αρμοστή Κρήτης. Διετέλεσε πρόεδρος της κοινότητος Καντάνου από το 1933 έως τα τελευταία χρόνια της Γερμανικής κατοχής. Επί προεδρίας του εθεμελιώθη ο ναός της Αναλήψεως της Καντάνου γεγονός στον οποίο συνέβαλε και προσωπικώς.
Σημαντικό κεφάλαιο της οικογένειας και της νεότερης ιστορίας της Καντάνου αποτελούν τα γεγονότα που συνέβησαν κατά την εισβολή των Γερμανών. Οι Σελινιώτες συγκεντρώθηκαν στο λόφο των δικαστηρίων όπου σε πανηγυρικό κλίμα αποφασίστηκε η αντίσταση στους εισβολείς. Ο Κωνσταντίνος ως απόγονος αγωνιστών και έχοντας μνήμες από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην απόφαση αυτή. Αποτέλεσμα της αντίστασης των Σελινιωτών όπως είναι γνωστό ήταν η μεγάλη καταστροφή της Καντάνου από τους Γερμανούς.



Στην μάχη στο φαράγγι της Καντάνου που ακολούθησε πολέμησε ο Βαρδαλογιάννης και ο Βαρδαλογιώργης γιοι του Κωστή ενώ ο αδερφός τους Δημήτρης έλειπε στο Αλβανικό μέτωπο.

Με σύζυγο την Άννα Κρομμυδάκη από το Ανισαράκι o Κωστής απέκτησε συνολικά 4 γιους και μια κόρη τον Γεώργιο(1898), Ιωάννη(1899), Μιχάλη(1903), Μαρίκα(1905) και Δημήτρη(1906).


Το σπίτι του Ιωάννη Κ.Βαρδαλάκη που παρότι κάηκε από τους Γερμανούς στέκει ακόμα. Στη φωτογραφία ο Κωνσταντίνος Ι.Βαρδαλάκης.

Προηγουμένως στην μικρασιατική εκστρατεία πολέμησαν ο Βαρδαλογιάννης με το Βαρδαλογιώργη, με τον Γιάννη να παίρνει πολλές διακρίσεις, τιμήθηκε μεταξύ άλλων με αριστείον ανδρείας όταν έφιππος πέρασε μέσα από την ζώνη του πυρός για να μεταφέρει μια επείγουσα διαταγή.

Πρόεδρος της κοινότητος μετά τον πατέρα του διετέλεσε ο Δημήτρης και ύστερα ο αδερφός του Γιάννης από το 1946-1951 όπου συνέβαλε αποφασιστικά στην ολοκλήρωση του ναού της Αναλήψεως.


Τέκνα του Κωνσταντίνου Γ.Βαρδαλάκη
Από αριστερά κατά χρονολογία γέννησης: Γεώργιος, Ιωάννης, Μιχάλης, Μαρίκα σύζυγος Ι.Λούπη

Αντώνιος Π. Βαρδαλάκης 1880-1911



Ο Αντώνιος Βαρδαλάκης γιος του Παναγιώτη και της Σταυρωτής Κουκουτσάκη από τον Αζωγυρέ, μεγάλωσε με το θείο του Γιώργη. Ξεκίνησε κι αυτός σιγά σιγά να αγοράζει κτήματα από Τούρκους, έως ότου κατόρθωσε να γίνει ισχυρός κτηματίας της Καντάνου με περιουσία σχεδόν ίδια με του θείου του. Ήτο πάρα πολύ εργατικός άλλα δυστυχώς αρρώστησε και πέθανε σε νεαρή ηλικία. Πήρε σύζυγο την Όλγα Λαμπουσάκη, κόρη του ανδρείου Σελινιώτη αγωνιστή Αντ.Λαμπουσάκη, και απέκτησε 5 παιδιά την Αργυρένια(1905), τον Εμμανουήλ(1906) την Αγγελική(1908) την Μαρία(1909) και την Αντωνία που γεννήθηκε λίγες μέρες μετά το θάνατο του Αντώνη το 1911.


Οικογένεια Αντωνίου Βαρδαλάκη 1928 Σιδεριανά.
Από αριστερά όρθιοι Αντωνία, Μαρία, Αγγελική, Αργυρώ Μπιτσάκη. Καθήμενοι από αριστερά Εμμανουήλ Βαρδαλάκης, Ευγενία Μιζάρα, Όλγα χήρα Αντωνίου Βαρδαλάκη, Δημοσθένης Μπιτσάκης με την κόρη του Άννα.

Ο Εμμανούηλ από τα πιο διακεκριμένα μέλη της οικογένειας εγκαταστάθηκε στον Πειραιά τη δεκαετία του 1920 όπου και διέπρεψε αργότερα στο εμπόριο. Εκεί ερωτεύτηκαν με την Ευγενία Μιζάρα κόρη του πλουσιοτάτου εμπόρου του Πειραιώς και μετέπειτα ευεργέτη του ελληνικού κράτους Γεωργίου Μιζάρα. Η οικογένεια της ήταν ανένδοτη στον ερωτά τους. Τελικά αναγκάστηκε να την απαγάγει από το σπίτι του πατέρα της με τη βοήθεια του οδοντιάτρου Γ.Μαρματάκη και μετά πολλών δυσκολιών κατάφεραν να παντρευτούν παρά τις ισχυρές ενστάσεις του πατέρα της. Η ιστορία αυτή είχε γίνει θέμα στις Αθηναϊκές εφημερίδες και ο Βαρδαλομανώλης θρύλος στην Κάντανο. Γύρισε για λίγο καιρό στο χωριό όπου διατηρούσε δική του επιχείρηση άλλα επέστρεψε πάλι στον Πειραιά όπου αρχικά άνοιξε δικό του μαγαζί και αργότερα μαζί με τον πεθερό του.
Στις μέρες τις ακμής του, υποδεχόνταν με παρομοιώδη φιλοξενία όποιον χωριανό του ερχόταν στον Πειραιά. Απεβίωσε το 2009 σε ηλικία 103 ετών. Έζησε τα χρόνια που δεν κατάφερε ο παππούς του και ο πατέρας του που πέθαναν νεότατοι…


Εμμ. Α. Βαρδαλάκης 1906-2009

Σήμερα τα μέλη της οικογενείας μένουν στην Κάντανο, στα Χανιά και στον Πειραιά.

Εάν κάποιος έχει συμπληρωματικά στοιχεία ή πληροφορίες σχετικές με την οικογένεια ή γνωρίζει πιθανή συγγένεια παρακαλώ να επικοινωνήσει μαζί μου.


ΠΗΓΕΣ:

Ιστορία Κρήτης και Νέα Ιστορία Κρήτης Π.Κριάρη
Ιστορία Κρήτης Ι.Μουρέλου σελ.1063
Επιστολή οπλαρχηγού παπά-Κασσέλου Κρητ. Εστία περίοδος Δ',τόμ.4 σελ.168
Εφημερίδα Παρατηρητής 11/06/1961
Εφημερίδα Έρευνα 29-31/10/1937
Ι.Α.Κ.- Αρχείο Αγωνιστών και Συλλογή δικαιοπρακτικών εγγράφων (βλ.και Ελλωτία 1996 σελ.203)
Αρχείο Οικογένειας-μαρτυρίες

Mail Εμμ.Ε.Βαρδαλάκης