Αυτή η φωτογραφία του Π. Διαμαντόπουλου είναι η πρώτη-πρώτη στο λεύκωμα του "Χρυσοστόμου" [= ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΧΑΝΙΩΝ "Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ": Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ. (ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ). ΑΘΗΝΑ 1988], σ. 27:
Όμως το σχόλιο των επιμελητών:
είναι έξω μια δεκαετία: Δεν είναι του 1908, αλλά πριν από το 1900.
Η φωτογραφία έχει κυκλοφορήσει σε ταχ. κάρτα από πολλούς Κρητικούς εκδότες. Εδώ είναι όσες εντόπισα στη συλλογή μου (με μια πρώτη έρευνα)
Από το λεύκωμα του "Χρυσοστόμου" [= ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΧΑΝΙΩΝ "Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ": Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ.(ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ). ΑΘΗΝΑ 1988], σ. 244
Στο λεύκωμα του "Χρυσοστόμου"[= ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ - ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΧΑΝΙΩΝ "Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ": Η ΚΡΗΤΗ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΜΑΣ.(ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΚΛΗ ΔΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ). ΑΘΗΝΑ 1988], σ. 288, υπάρχει η φωτογραφία αυτή του Π. Διαμαντόπουλου:
με υπότιτλο από τους επιμελητές της έκδοσης Σφακιανή κόρη.
Στο λεύκωμα του Λυκείου Ελληνίδων Χανίων [= ΖΩΗ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ: ΣΤΟ ΦΩΣ ΤΟΥ ΛΥΧΝΟΥ. ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΧΑΝΙΩΝ. ΧΑΝΙΑ 1990], σ. 23, υπάρχει η ίδια φωτογραφία:
Αλλά εδώ η συγγραφέας γράφει πως είναι η κόρη του φωτογράφου ντυμένη με Σφακιανή ενδυμασία.
Το άσυλο των παραλυτικών σπογγαλιέων στα Χανιά και δύο θύματα του σκαφάνδρου σε καρτ-ποστάλ των αρχών του αιώνα. Τυπώθηκε στα πλαίσια του αγώνα που πραγματοποιούσε ο Κάρολος Φλέγελ σε διεθνές επίπεδο για την κατάργηση του σκαφάνδρου και για τη συλλογή των αναγκαίων για τη λειτουργία του ασύλου πόρων. Το κτίριο του ασύλου παραχωρήθηκε στην Εταιρεία για την Προστασία των Σπογγαλιέων, που ίδρυσε ο Φλέγελ, από την Κρητική Κυβέρνηση. Κυριάκος Κων. Χατζηδάκης: Η σπογγαλιεία στις Νότιες Σποράδες. 7 ΗΜΕΡΕΣ. Η Καθημερινή 13 Σεπτ. 1998, σ. 6. Διαθέσιμο εδώ.
Κάρτες και Φωτογραφίες του Αγωνιστή Ιερώνυμου Ιερωνυμίδη από τον Κρουσώνα Μαλεβυζίου Ηρακλείου.
ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ ΚΑΡΤΕΣ
Μαυρόασπρη:
Εκδότης Behaeddin #170 (Ηράκλειο)
Κυκλοφόρησε και σε μεγάλο μεγέθος (23,50 χ 18 εκ.)
Έγχρωμη (επιχρωματισμένη):
Μεταγενέστερη έκδοση του Αλικιώτη:
Εκδότης N. Alikiotis #540 (Ηράκλειο)
Και σε πολυθεματική κάρτα του Ζουρίδη:
Εκδότης N. Zouridess #46 (Ηράκλειο)
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Οι Φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχείο του Γεωργίου Κριτσωτάκη από τον Κρουσώνα. Το πρωτότυπο της πρώτης βρίσκεται στα χέρια ξαδέλφου του, ενώ από τη δεύτερη σώθηκε μόνο το σκληρό χαρτόνι με την επιγραφή του φωτογράφου. Ευχαριστώ τον φίλο Γιάννη Τζανή που φρόντισε να μου στείλει τα scans.
Σ΄ένα βραχύ βιογραφικό σημείωμα του Σφακιανού Θεοδώρου Βίγγλη [ΘΒ] [1]
διαβάζουμε:
Βίγλης Θεόδωρος.Λεβέντης από τη Σαμαριά, που όταν ερχόταν στα Χανιά τον καμάρωναν όλοι επειδή (πέραν της κορμοστασιάς του) τον ακολουθούσε στους δρόμους της πόλης σαν σκυλάκι, ένα εξημερωμένο μικρό αγρίμι.
Το ίδιο αγρίμι, έστειλε δώρο περίπου το 1955 στον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ. Το ασυνήθιστο της δωρεάς, έγινε τότε παγκόσμιο θέμα συζήτησης.
Ο λεβέντης κτηνοτρόφος, αναστάτωσε την κοινωνία των Χανίων και με άλλη αιτία: Ερωτεύθηκε μια νεαρή κι όμορφη γιατρό της πόλης, την οποία απήγαγε με τη βία, ενώ η κοπέλα περπατούσε αμέριμνη.
Το αυτοκίνητο του απαγωγέα έφτανε μόλις στη Μαλάξα, όταν η νεαρή κατόρθωσε να πηδήσει έξω. Δεν την κυνήγησαν, διότι τα αυτοκίνητα της Χωροφυλακής πλησίαζαν. [2]
Εκτός του ότι είναι ελλιπές, έχει δυστυχώς κι ανακρίβειες προσβλητικές για την μνήμη του Σφακιανού παλληκαριού (όχι πάντως εκ προθέσεως):
Το αγρίμι δεν το έστειλε ο ΘΒ στον Τρούμαν, αλλά ένας Σελινιώτης, ο Ευτύχης Πρωτοπαπαδάκης [3], που από τότε αποκλήθηκε "Τρούμαν". Ο ΘΒ ποτέ δεν θα "πρόδινε" μια φιλία έστω και μ' ένα ζώο και ποτέ δεν θα δώριζε (κι ειδικά στην Αμερική!) ένα αγαπημένο του αγρίμι! [4].
Το άλλο επεισόδιο με την απαγωγή είναι αληθινό.
Τι αποσιωπά: O ΘΒ υπήρξε Καπετάνιος του ΕΛΑΣ με σημαντική αντιστασιακή δράση. Είχε τραυματιστεί και στην "Μάχη της Παναγιάς" στις 14-11-'44 [5].
Δολοφονήθηκε άναντρα στις 13 - 11 - 1949. Γράφει η Αργυρώ Κοκοβλή:
[Στα Ποριά] Το μιτάτο του Θοδωρή Βίγλη υγρό και μουχλιασμένο και στις γύρω πλαγιές δεν ακούγονται βελάσματα και κουδούνια. Μοιάζει ο τόπος να πενθεί για τον νοικοκύρη του που μπαμπέσικα τον δολοφόνησαν πριν από λίγους μήνες έξω από το χωριό Λάκκοι [6]
Όπως συμβαίνει με όλα τα παλληκάρια μας, τον βρίσκουμε κι αυτόν στο νεότερο Κρητικό δημοτικό τραγούδι. Έχω καταγράψει δυο τραγούδια με κυρίαρχο πρόσωπο την μάνα του [7].
Απόψε επέρνου ποταμούς κι επάτουνα γιοφύρια [8]
κι από λαγκάδι ανάσερνα [9] κι απ' το έρημο Φαράγγι [10]
κι εγροίκουνα τη Βίγγλαινα π' έκλαιγε τον υγιό τζη:
- Γιε μου καημένε Θοδωρή..........
Στο άλλο, είναι πλεγμένα ένα ριζίτικο με μια ρίμα, ποιήματα του περίφημου λαϊκού ποιητή Ποποδοσήφη (Σήφη Ποποδάκη) από τον Άγιο Ιωάννη Σφακίων.
Το ριζίτικο είναι:
Ούλες οι μάνες χαίρουνται κι ούλες καλή καρδιά 'χουν, [11]
μόνο του Βιγγλοθοδωρή η γι-εδική ντου μάνα
κλαίει απαρηγόρητα και λέει των υγιώ τζη:
- Γιώργη μου πλιο μικρότερε, Γιάννη μου πλιο μεγάλε,
Λακκιώτες να σκοτώνετε, U-U-', U-'U
κι αν βρείτε και U-'U-
Λακκιώτες, αλλά βεβαίως όχι συλλήβδην! Αναφέρει συγκεκριμένα ποιούς. Στη θέση όμως των επωνύμων έβαλα τις βραχείες (U) και μακρές (-) μετρικές συλλαβές τους. Ο λόγος είναι ότι δεν θέλω να αναξέσω εμφυλιοπολεμικές πληγές που ακόμα αιμορραγούν, δεδομένου μάλιστα ότι δεν γίνεται η δημοσίευση σε επιστημονικό περιοδικό με περιορισμένο αναγνωστικό κοινό (ειδικούς μελετητές), αλλά σε ιστοσελίδα προσβάσιμη από όλον τον κόσμο.
Κι η ρίμα [12]:
Πάνω στ΄Αγούζι, στα Ποριά, τό 'κανε το λημέρι
κι εκειά το πέρνα ο Θοδωρής ούλο το καλοκαίρι.
Πένθος το πήραν οι Σφακιανοί σ' ούλη την επαρχία,
σκοτώσανε το Θοδωρή, πού 'χε μεγάλη αξία.
Το Θοδωρή σκοτώσανε τον ήρωα τση Κρήτης,
κι επήγανε κι εκάψανε τ' αφέντη του το σπίτι [13].
Εφτά Λακκιώτες λείπουνε μέσα από την Κοινότη,
και τσι εφτά σκοτώσανε στου Θοδωρή τη νιότη.
Και τα δυο μαζύ:
Ούλες οι μάνες χαίρουνται κι ούλες καλή καρδιά 'χου,
μόνο του Βιγγλοθοδωρή,
Πάνω στ΄Αγούζι, στα Ποριά, τό 'κανε το λημέρι
κι εκειά το πέρνα ο Θοδωρής ούλο το καλοκαίρι.
Μόνο του Βιγγλοθοδωρή η γι-εδική ντου μάνα,
κλαίει απαρηγόρητα,
Πένθος το πήραν οι Σφακιανοί σ' ούλη την επαρχία,
σκοτώσανε το Θοδωρή, πού 'χε μεγάλη αξία.
Κλαίει απαρηγόρητα και λέει των υγιώ τζη:
- Γιώργη μου πλιο μικρότερε,
Το Θοδωρή σκοτώσανε τον ήρωα τση Κρήτης
κι επήγανε κι εκάψανε τ' αφέντη του το σπίτι.
- Γιώργη μου πλιο μικρότερε, Γιάννη μου πλιο μεγάλε,
Λακκιώτες να σκοτώνετε,
Εφτά Λακκιώτες λείπουνε μέσα από την Κοινότη,
και τσι εφτά σκοτώσανε στου Θοδωρή τη νιότη.
Λακκιώτες να σκοτώνετε, U-U-', U-'U
κι αν βρείτε και U-'U-
Οι μεν κοντυλιές (ένας στίχος κι ένα ημιστίχιο του επομένου) τραγουδιούνται με ριζίτικο σκοπό, τα δε δίστιχα της ρίμας με τον σκοπό του Τραγουδιού του Δασκαλογιάννη. Υπάρχει κι άλλο τραγούδι από την Ανώπολη όμοιας "τεχνοτροπίας", που θα το δούμε κάποια άλλη φορά.
Τελειώνοντας την φτωχή αυτή αναφορά στον Σφακιανό σταυραετό, έχω να πω πως παρέλειψα διάφορες προφορικές διηγήσεις που έχω ακούσει σχετικές με τη ζωή και τη δράση του. Ελπίζω μια μέρα να βρεθεί κάποιος να γράψει την βιογραφία του λεπτομερώς. Δυστυχώς, έχουμε κατακλυστεί από μια πλημμυρίδα άλλων βιογραφιών, προσώπων μέτριων έως ασήμαντων!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Η σωστή γραφή του επωνύμου είναι Βίγγλης όχι Βίγλης. Δες και την υπογραφή του ίδιου του ΘΒ, από αφιέρωση σε φωτογραφία του αναρτημένη εδώ
2. Πάρις Κελαϊδής: Εγκυκλοπαίδεια των Σφακίων. Αθήνα 2007, σ. 51
3. Δες: Αντώνης Γ. Πλυμάκης: Το αγρίμι της Κρήτης. Χανιά 2001, σελ. 201-6. Ευχαριστώ τον φίλο Ευτύχη Τζιρτζιλάκη που μου τις έστειλε σε scans.
4. Πρέπει να ομολογήσω ότι το επεισόδιό αυτό με τον "Τρούμαν" μου προξένησε αλγεινή εντύπωση. Πως αλήθεια, με τι καρδιά, αποχωρίστηκε το περήφανο αγρίμι, που προσωπικά δεν θα το έδινα για κανένα μα κανένα λόγο. Το αγρίμι δεν έζησε πολύ στη σκλαβιά, πέθανε από το μαράζι του. Ίσως κάποιος να αντιτείνει ότι έκαμε μια "θυσία" για εθνικούς λόγους... Σιγά μην έγινε κι Αγαμέμνονας με το αγρίμι Ιφιγένεια !!
5. Δες την Έκθεση Επιχειρήσεως της 12ης και 14ης Νοεμβρίου, δημοσιευμένη στο: Λευτέρης Ι. Ηλιάκης: Η Αντίσταση στο Ν. Χανίων. Χανιά 2001, σελ. 267.
Το άλλο βιβλίο του (Ο εμφύλιος πόλεμος στην Κρήτη, Χανιά 2002) δεν το έχω πρόχειρο, για να κάνω παραπομπές.
6. Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο:
Αντώνης Πλυμάκης: Κούμοι - Μιτάτα και Βοσκοί στα Λευκά Όρη και Ψηλορείτη. Χανιά 2008, σ. 398. Ο συγγραφέας κάνει εκτενή αναφορά στο μιτάτο των Βίγγληδων στα Ποριά, με φωτογραφικό υλικό και παράθεση αποσπασμάτων από διάφορα δημοσιεύματα (σελ. 395-399). Στο υπό έκδοση βιβλίο του για τη Σαμαριά πιθανόν να έχει σημαντικό υλικό για τον ΘΒ.
7. Πληροφορητής των τραγουδιών: Παύλος Χρήστου Κριαράς, Ανώπολη.
8. Ο στίχος είναι ελαφρά παραλλαγή στίχου παλιότερου τραγουδιού:
Απόψ' επέρνουν ποταμούς και διάβαινα γεφύρια
9. Το ημιστίχιο, από στίχο άλλου ριζίτικου:
Από λαγκάδι ανάσερνα κι ήμουνε κουρασμένος
10. Φαράγγι εννοείται το Φαράγγι της Σαμαριάς.
11. Παραλλαγή του στίχου του γνωστού τραγουδιού για τη Ρόδο:
Ούλες οι χώρες χαίρουνται κι ούλες καλή καρδιά 'χουν
12. Μια παραλλαγή της βρήκα σε μια ιστοσελίδα αφιερωμένη στο Ριζίτικο Τραγούδι, εδώ. Είναι το Π #38 :
ΠΑΝΩ ΣΤΑ ΑΓΟΥΖΙ ΣΤΑ ΠΟΡΙΑ ΤΟ ΧΤΙΖΕΙ ΤΟ ΛΗΜΕΡΙ
ΕΚΕΙΑ ΤΗ ΒΓΑΝΕΙ Ο ΘΟΔΩΡΗΣ ΧΕΙΜΩΝΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
ΤΟ ΘΟΔΩΡΗ ΣΚΟΤΩΣΑΝΕ ΧΩΡΙΣ ΚΑΜΙΑ ΑΙΤΙΑ
ΠΟΥ ΤΟΝ ΕΚΛΑΨΑΝΕ ΠΟΛΛΟΙ Σ΄ΟΥΛΗ ΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ
ΛΑΚΚΙΩΤΕΣ ΤΟΝ ΣΚΟΤΩΣΑΝΕ…
13. Μάλλον εννοεί το μιτάτο, που πράγματι το κάψανε γιατί φιλοξενούσε αντάρτες.
