Ένας από τους διακεκριμένους λαϊκούς ποιητές της επαρχίας Σφακίων ήταν ο Σήφης Ποποδάκης (Ποποδοσήφης, εφεξής ΣΠ). Γεννήθηκε το 1907 στον Άη Γιάννη κι έζησε στο χωριό του μέχρι το 1999, χρονιά που απέθανε.
Ήδη έχομε καταχωρίσει ένα τραγούδι του για τον Βιγγλοθοδωρή στην ανάρτησή μας
αυτή εδώ.
Ο ΣΠ διακρινόταν για την εκπληκτική ευχέρειά του να αυτοσχεδιάζει μαντινάδες στη στιγμή, όπως και για την ικανότητά του να δημιουργεί πολύστιχα τραγούδια - ρίμες. Η θεματολογία των τραγουδιών του ήταν η σάτιρα διαφόρων γεγονότων (όπως το ψόφισμα γαϊδάρων, θέμα προσφιλές όλων των ριμαδόρων, αλλά και ποικίλων άλλων), οι επίκαιρες νεκρολογίες, η πολιτική κ.α.
Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποιητικής τέχνης του ήταν ο σχεδόν τέλειος παραδοσιακός τρόπος ποιητικής γραφής, που οφειλόταν στη βιωματική γνώση της Κρητικής ποίησης, δημοτικής (ριζίτικα) και δημοτικότροπης (Ερωτόκριτος και Ιστορικές ρίμες).
Όσον αφορά το περιεχόμενο, χαρακτηρίζεται από μια λεπτή αίσθηση του χιούμορ και μια δηκτική ειρωνεία. Άλλο χαρακτηριστικό του είναι η μετριοπάθεια. Έτσι, ενώ ήταν παραδοσιακός δεξιός, συνέθεσε τραγούδια για τους αριστερούς Βιγγλοθοδωρή και Αρχοντάκη Αντρέα (τον επιλεγόμενο Κάστρο).
Οι μαντινάδες και τα τραγούδια του διαδίδονταν προφορικά, με αποτέλεσμα πολλά να έχουν χαθεί ή διασωθεί αποσπασματικά, και μόνο τα τελευταία χρόνια κάποια κατεγράφησαν. Έστειλε και κάποια για δημοσίευση σε χανιώτικη εφημερίδα κι άλλα δημοσιεύτηκαν στο βιβλίο της Α. Φραγκούλη [1].
Επιμέρους σχόλια θα κάνουμε στις μαντινάδες και στα τραγούδια που θα δούμε στη συνέχεια.
Α. ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΡΙΜΕΣ.
Ι. ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ
Δυστυχώς ελάχιστες μαντινάδες του μπόρεσα να καταγράψω κι αυτές από συγχωριανούς μου Ανωπολίτες.
1. Είναι γνωστό πως οι Σφακιανοί γάμοι διαρκούσαν παλιά σχεδόν μια βδομάδα. Έτσι σ' ένα γάμο στον Άη Γιάννη, που είχε αρχίσει από το Σάββατο, την Τρίτη οι ξενομπάτες καλεσμένοι θέλησαν να φύγουν. Αλλά ο ΣΠ τους τ' απέκλεισε εμμέτρως:
Εμείς στα Δυτικά Σφακιά έχομεν ένα νόμο,
να μην αφήνομε άθρωπο Τρίτη να μπει στο δρόμο.
2. Εδώ αναφέρεται σε τρεις Ανωπολίτες ομοτέχνους του (προικισμένους ριμαδόρους):
Τρεις είναι στην Ανώπολη, πού 'χουν αυτή τη χάρη,
ο Κριγιαράς, ο Καρναλής κι ο Στέλιος Καμινάρης.
Κριγιαράς = ο Κριγιαρογιάννης = Ιωάννης Π. Κριαράς [φωτογραφία του
εδώ]
Καρναλής = ο Καρναλόπολος = Παύλος Καρναλάκης
Στέλιος Καμινάρης = Στυλιανός Σαβιολής (με το παρανόμι Καμινάρης)
3. Όταν πέθανε ο Καρναλής (O Κριαράς είχε πεθάνει νωρίτερα) αναρωτήθηκε:
Επόθανεν ο Καρναλής, πάει ο Κριγιαρογιάννης,
κι εδά εις την Ανώπολη τραγούδια ποιός θα βγάνει;
4. Αυτήν την απηύθυνε μια φορά στον παραπάνω Καμινάρη:
- Να μην τα βάνεις, Στελιανέ, ποτέ σου μ΄ Αη-Γιαννιώτες,
γιατί τραγούδι ανέν πουν το λένε με τσι νότες!
Φαίνεται ότι είχαν κάποια τραγουδιστική "κόντρα", δε ξέρω ακριβώς κάτω από ποιές συνθήκες. Πιθανόν ο Καμινάρης να "μπάστισε" [2] κάποιο τραγούδι που τραγουδούσαν Αη-Γιαννιώτες. Δηλαδή να θεώρησε ότι οι Αη-Γιαννιώτες το τραγουδούσαν με λάθος σκοπό κι αυτός το τραγούδησε με τον σωστό κατά την άποψή του. Αλλά τον έβαλε στη θέση του ο ΣΠ με την παραπάνω μαντινάδα. Όντως ο Αη Γιάννης ήταν η βρυσομάνα του Ριζίτικου τραγουδιού. Όταν το χωριό ήταν στην ακμή του "έβγαζε" τους καλύτερους τραγουδιστές [3]. Τραγουδιστές, που τραγουδούσαν κι αντιβοούσε ο τόπος! Ατυχώς οι διάφοροι προγονολάτρες / προγονόπληκτοι λόγιοι με Σφακιανή καταγωγή, δεν μερίμνησαν να γίνουν ηχογραφήσεις Αη Γιαννιωτών τραγουδιστών που θα ήταν κτήμα εσαεί της Ελληνικής γενικώς Δημοτικής Μουσικής. Έτσι χάθηκαν οι φωνές μεγάλων τραγουδιστών, του Λουκόβαρδα (Βαρδή Λουκάκη), του Τζιρτζιλή, των Γιωργέδων Δημήτρη και Στέλιου [4] και άλλων, που τα ονόματά τους τα πήρε στο διάβα του ο χρόνος.
5. Περνούσε μια φορά από τον Άη Δημήτρη (γειτονιά της Ανώπολης) και παρατήρησε πως ο Μανιέρος (παρανόμι του Νίκου Κατσίγιαννη) είχε τοποθετήσει σ' ένα παραθύρι του σπιτιού του αντί παραθυρόφυλλα έναν θάμνο. Και τότε του είπε:
- Ιντα 'ν' τα μερακλίκια σου, Νίκο, στη κάμερά σου,
κακό στο νου σου θά 'βαλες εδά στα γεραθειά σου!
Εννοούσε πως ο Κατσίγιαννης έβαλε στο νου του να παντρευτεί, για αυτό και "νοικοκύρευε" με τέτοιο μεράκι το σπίτι του!
6. Πριν να πάει ο αμαξιτός δρόμος στον Άη Γιάννη, οι κάτοικοι του χωριού προμηθεύονταν ζωοτροφές από την αποθήκη της Ανώπολης και τις μετέφεραν με μουλάρια στο χωριό τους. Έτσι μια φορά είχε κι ο ΣΠ πάρει μερικά τσουβάλια, αλλά τα είχε αφήσει έξω από την αποθήκη, γιανά τα μεταφέρει αργότερα. Εν τω μεταξύ όμως φαίνεται πως, αναζητώντας τροφή, τα σκίσανε όρνιθες από τη γειτονιά. Τα βλέπει σκισμένα ο ΣΠ και ρώτησε κάποιον πως σκιστήκανε.
- Η Κατεριά [Αικατερίνη Ζ.] έχει μια κλωσσού κι ήρθε με τα κλωσσοπούλια και τα σκίσανε !! τον παραπληροφόρησε ο ερωτηθείς, με σκοπό να τον εξωθήσει να πει κάποια μαντινάδα. Και το πέτυχε. Να τη μαντινάδα που είπε ο ΣΠ:
- Άμε να πεις τση Κατεριάς να δέσει τη κλωσσού τση,
για θα τση κάμω μια δουλειά που δε τη βάνει ο νους τση!
ΙΙ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΡΙΜΕΣ
1. Ρίμα όχι του ΣΠ αλλά για το ψόφισμα του δικού του γαϊδάρου. Τη ρίμα συνέθεσε ο Ανωπολίτης Ζαχαρουδόπολος (Παύλος Ζαχαριάς). Ο ιδιοκτήτης (δηλαδή Ο ΣΠ)τον "κλαίει", γιατί τον είχε γιανά πηγαίνει στα προξενειά καβαλλάρης:
- Γάϊδαρε, μούντη κι όμορφε, που σ' είχα για καβάλα,
κι επήγαινα στα προξενειά κι έπαιρνα τα ρεγάλα.
.....
Ενας από κείνους που του έκανε προξενειό, αρνήθηκε λέγοντας:
- Φραδέλος δε σου γίνομαι, στιβάνια δε σου κάνω,
γυναίκα εγώ κακόσυρη στο σπίτι μου δε βάνω!
2.Ρίμα του ΣΠ για το ψόφισμα γαϊδάρου στην Ανώπολη. Λέει γι αυτούς που είχαν μαζευτεί γιανά τον μεταφέρουν:
Άλλος τραβά τα πόδια ντου, κι άλλος την κεφαλή ντου,
κι ο Μανώλης [5], σαν Πρόεδρος, ετράβα την ψ*λή ντου.
3. Μια φορά πετούσε ένα αεροπλάνο χαμηλά, και νόμισαν οι Αη Δημητριώτες πως έπεσε κάπου στα Λιβανιανά. Ο ΣΠ τους έβγαλε μια ρίμα, ότι τάχα τρέξανε να πάνε να λαφυραγωγήσουν! Λέει για μια γερόντισσα:
Ως κι η Κουλιερογιάννενα, απού 'τον γραι γυναίκα,
εγλάκα στον Αζωυρέ κι έσερνε κι άλλες δέκα!
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Αργίνη Γ. Φραγκούλη: Επαρχία Σφακίων. Αθήνα 1997, σ. 109 κ.ε.
Με τη φροντίδα της κόρης του ΣΠ, Ιωάννας Ψαράκη - Ποποδάκη, δημοσιεύονται ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα καθώς και 3 ρίμες.
2. Πρβ και το ριζίτικο (που μάλλον αη-γιαννιώτκη προέλευση έχει!):
- Εμένα τα τραγούδια μου όποιος μου τα μπαστίσει,
πρέπει να σέρνει δάσκαλο, δάσκαλο με την πέννα,
να γράφει τα τραγούδια μου, να μάθει τσι σκοπούς μου
κι ύστερα να τα τραγουδεί.
3. Πρβ. όσα γράφει για αυτούς ο Γρ. Παπαδοπετράκης (Ιστορία των Σφακίων, Εν Αθήναις 1888):
"Ούτοι τραγωδούσι κάλλιον παντός άλλου τα Σφακιανά λεγόμενα τραγούδια, άτινα μετά την επιμιξίαν του 1821 διεδόθησαν και εις τας ομόρους επαρχίας"
4. Οι τραγουδιστές αυτοί μνημονεύονται σε ένα νεότερο αη-γιαννιώτικο ριζίτικο:
- Χωριό μου, όμορφο χωριό, χωριό μου παινεμένο,
και που 'ναι οι γλεντιστάδες σου, καημένε Άη Γιάννη,
Ο Βάρδας με τον Τζιρτζιλή και τον Γιωργέ τον Στέλιο;
- Στον Άδη γάμο κάνουνε...
Το κατέγραψα από τον Αη Γιαννιώτη Σήφη Καστάνη (μαζί με τον ΣΠ σε φωτογραφία
εδώ)
5. Αντικαθιστώ το επίθετο (οξύτονο τρισύλλαβο) του τότε Προέδρου της Κοινότητας με το όνομά του (παρά την ανωμαλία που δημιουργείται στο μέτρο) από τον φόβο μη με παραξηγήσει κι εμένα, όπως παρεξήγησε και τον ριμαδόρο κι έκανε χρόνια να του μιλήσει!
Συνεχίζεται.
Mail
Antreas P. Hatzipolakis
