Το παρόν Κρητικό έγγραφο βρίσκεται στο σπίτι (εικ. 1) της Ξενοφίνας (εικ. 2, στη μέση) στο Λουτρό Σφακίων.
Εικ. 1
Εικ. 2
Είναι από το οικογενειακό αρχείο του συζύγου της Ξενοφώντος Κοπάση (εικ 3)
Εικ. 3
Το Εγγραφο σε τρία τμήματα (λόγω του μήκους του):
Εικόνες 4-6
Σχόλιο:
Ο γραφέας της επιστολής δεν ακολουθεί συντομογραφικούς και κανόνες ορθογραφίας, ενώ δεν παρατηρείται ορθή χρήση σημείων στίξεως. Η γραφή είναι ακουστική, διατηρείται στην μεταγραφή η ορθογραφία, τα σημεία στίξης και τα πεζά ή κεφαλαία του πρωτοτύπου, δεν διατηρείται το πολυτονικό.
Περίληψη:
Συνοδευόμενη από απειλή εισβολής πρόσκληση συμβιβασμού των
ανυπότακτων της περιοχής των Σφακίων, καθώς οι ένοπλες ομάδες που έκαναν
επιθέσεις σε τουρκικά χωριά στην δεύτερη φάση της επανάστασης, ώθησαν
μουσουλμάνους κατοίκους να εγκαταλείψουν τις περιουσίες τους γεγονός που
οδήγησε σε γενικότερη ένταση και αναταραχή. Γίνεται λόγος για διατήρηση σε
περίπτωση συμφωνίας των όρων παλαιότερου ράι (δέσμευση υποταγής) που
πιθανότατα έδινε φορολογικές ελαφρύνσεις και κάποιου είδους αμνηστία ώστε να
διατηρηθεί η ειρήνη στην περιοχή. Γίνεται σαφές από τα γραφόμενα ότι υπήρξε
προπαρασκευή εκστρατείας εναντίον των Σφακίων, αλλά αποφεύχθηκε «στην
στράτα» μετά από συνομιλία και ανταλλαγή δεσμεύσεων του Μουσταφά πασά με τον
Σφακιανό καπετάνιο Σήφη Κουκουτζάκη (1). Σε περίπτωση αθέτησης των όρων της
συμφωνίας οι ανυπότακτοι (ασίδες) των Σφακίων απειλούνται με το «σπαθί» του
υψηλού ντοβλετιού, ενώ γίνεται αναφορά και σε πρότερες εισβολές και καταστροφές
της επαρχίας.
(1) Τον "προύχοντα" Σήφη Κουκουτσάκη τον συναντούμε και σε άλλο έγγραφο (11-2-1828).
Βλ. Μανόλης Βουρλιώτης, "Η δράση του πρωτοπαπά Σφακίων Γεωργίου Μοράκη κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821", Νέα Χριστιανική Κρήτη, τ. 37 (2019), σ. 248 (διαθέσιμο ΕΔΩ)
Μεταγραφή:
Σουλειμάν προς καστέλι Σφακίων, Ράι Μπουγιουρντί, 24 Απριλίου 1827
εμείς ο υψηλότατος και υπέρτατος μέγας βεζύρης και σερασκέρης Πάσης Κρήτης
Σουλειμάν Πασάς και βαλής της Κάνδιας προστάζω
Καστέλη Σφακιά
Εις την περιοχην του (...) του καστελλιού καπετανέοι παπάδες προεστοί και γέροντες
και επίλοιποι εληρίζηδες ραγιάδες. Ιδού σας λέγομεν ότι από τώρα και εμπρός, ο
πολυχρονισμένος μας βασιλέας ον ο θεός πολυετίζει και αυξάνη το υψηλόν ντοβλέτι
του, από το (...)του μεχαμέτην από τώρα και εις το εξής της κρήτης όλης των
ραγιάδων ράι βα αριάν έδωσε μερικόν καιρόν.και το ράι ως εχρειάζεται εις το ραχάτι
και (...) μέτι σας, όσοι ήτον από μερικό καιρό και πόδε από τον ραγιά μερικοί από τον
φόβον και μερικοί από το τεμάχι τους και εις το (...) εδώθησαν και εις ταις (...) και εις
τα χωριά των τούρκω και των πιστών ραγιάδων των πτωχών τα πράγματα και τα οζά
τους γυρίζουν και τα χαλούν και κάνουν τέτοιαις δουλιαίς και τέτοιον τζασαρέτι από
τέτοιαις δουλιαίς τουρκών και ρήμασαν το μεσλάτι τους και κάθε τους δουλειά
έμεινεν οπίσω και έτζι άφισαν τζι δουλιαίς τους και το πράγμα τους και έπηασαν τα
όρια και πανόμοιοι ραγιάδες όπου γυρίζουν τα όρια ωσάν κουζουλοί, το πράγμα
όπου/περνά εις την χέρα τους/πράγμα είναι και κάνει τους κι ολίγον καλόν και εις το
αναμεταξύ των πτωχών τουρκών και ραγιάδων τραβούν σεκλέτι και κάνουν τους
εαυτούς τους τελέφι και δεν έχουν και κανένα καλόν και λοιπόν τώρα όλοι/το
ξεύρουν ότι της κρήτης /το σερασκεριλίκι και της κάνδιας και χανίων το αγιαλέτι μας
έκαμαν (τευψόχι;) και με του αγίου θεού την δύναμιν ήλθαμεν και εκαθήσαμεν εις το
(...) μας και το υψηλόν ντοβλέτι το ράι όπου προείχα σας δώση πάλιν αυτό το ράι
στέκει ωσάν και πρώτα και από το μέρος μας τέτοιας λογής ράι σας δίδεται, και το
ακοούσατε και όλας ότι εις τον λόγο όπου εγώ δώσω πάντα εκεί στέκω και δεν είμαι
από εκείνους όπου γυρίζουν από τον λόγο τους, όμως ετούταις ταις δουλιαίς όπου
από κάθε χωριόν (...) και από δέκα όπου πιάνουν άρματα και κάνουν κλεψαίς και
χαιντουτλούκι κάνουν κρίμα του εαυτού των διατί εις τούτο το νησί (...) εγενήθησαν
εμεγάλοσαν, και ποίος έχει παιδιά και εδικούς, και ποίος έχει μάνα και πατέρα/και
έτζι ανετράφη (...) το κεφάλι και από τους (...) όπου είναι αλάργω σας και σας
έρχονται χαμπέρια και από αυτινά τα λόγια κανένα τόπον δεν πιάνει και το ξέρετε
ατοί σας και πάλιν γελάστε αλίθια όπου (...) μας (...) λουτφαλά πασάς επειδή η κρίσις
τον ορισμό (...)του υψηλού ντοβλετιού του πολυχρονισμένου μας βασιλέως την
προσταγήν δεν (...) και εγύρευε παλαιούς νταβάδες και έπαιρνεν τζερεμέδες από τους
πτωχούς και τους είχε στεναχωρημένους με του θεού την δύναμιν από τώρα και εις το
εξής με του υψηλού ντοβλετιού την δύναμιν από το παλαιόν δόσιμον όπου εδίδατε/
εις τεκλίφια και εις αγηκίαις όπου στην ιεράν δεν ηρίχνετο θέλετε είστε ήσυχοι/ και
από τούρκους απήρακτοι και εις εκάθε λογής αν τό χη/και κανενούς καμπέτι ή νταβάς
από κανένα δεν θέλει έχει πήραξιν όπου να έρχεται εις το χουζούρι σας κατά την
δίκαιαν κρίσιν να γίνεται το κρίσιμον και εδώ με τους εντόπιους/ομιλήσαμεν και
κατά το έμπρε μας έτζι θέλει γίνεται, και εις τούτα οπού κανείς ή τούρκος ή ραγιάς
εναντιωθή της προσταγής μας, χωρίς να περάσι ένα μενούτο θέλει λάβη τη πρέπουσα
παίδευσιν ανελεήμονα, και αυτή η προσταγή μας να είστε βέβαιοι ότι θέλι
εξακολουθεί δια πάντα και μην θαρέψεται ότι αυτά οπού σας γράφομεν ωσάν άλλας
υποθέσεις αλλά δια τον μισθό μας σας το φανερώνομεν δια τί εις την πίστιν μας μη
θέλοντες ανθρώπου χαλασμόν πρέπει έως να κουρασθώμεν να ομιλούμεν.δια να μην
αποθάνει κανείς δια τούτο πασχίζω δια να μην ξαναχυθεί αίμα από (...) γης (...) και
αυτά τα λόγια όπου σας γράφω να τα ακούσεται με μεγάλην σας προσοχήν και θέλει
σας γένη πολύ καλόν να ησυχάσωμεν και ημείς/εμάς ο παγομός μας εις το μηνήρι
όπου ανταμόσαμεν με τον αδελφόν μας μεχμέτ αλή πασά ήτον να ομιλήσωμεν αυτά
και να πάρωμεν ομού όσο ασκαίρι μου τάζετο.λοιπόν/αν παρακούσουν (...) το
νασερέτι μας αυτοί όπου στα όρια γυρίζουν και (...) εις το πρώτο χαιτουτλούκι
θέλουν παιδευθή και αν δεν (...) το ασκαίρι μου θέλω γράψω εις το μηνήρι να μου
σταλθεί όσο ασκαίρι θέλω και τότε και εις σας το κρίμα εις τον λαιμό τους επειδή και
έτζι ομιλήσαμεν με τον αδελφό μας μεχμέτ αλή πασάν (...) με το να μη θέλω εις τον
κανά μου να χυθή αίμα σας το φανερώνω με το παρόν μου. Ιδού λοιπόν όπου ήλθε ο
υιός μου μουσταφά πασάς από χανιά/όπου του εδόθη πασαλίκι από την κραταιάν
βασιλείαν/ομοίως και από ρέθεμνος ο υιός μου μεχμέτ πασάς, αυτοί είναι και οι δύο
ωσάν παιδιά μου και εκάμαμεν τον λόγο μας ένα και κατά την προσταγήν μου θέλουν
κάμουν/και όποιοι ακούσουν την προσταγήν μας να μετανοήσουν από τα κακά τους
έργα να γενούν ραγιάδες του πολυχρονισμένου μας βασιλέως θέλουν μείνουν
απήρακτοι και να γενούν εμίνηδες, από κάθ ενα αν ακούσεται της προσταγής μας,
καθώς σας γράφωμεν και ησυχάσεται/όποιον θέλεται στείλλετε μας, ή όποιον θέλεται
από εδώ πέψετέ μας και σας τον στέλλομε και αποκριθήται την γνώμην σας εις αυτά
όπου σας γράφομεν/όπου (...)εισακούσει/εις την πίστιν του/ούτε το μιλέτι του δεν (...)
λοιπόν στοχασθήται καλώς αυτά όπου σας γράφω μικροί και μεγάλοι να μου
γράψεται (...) εξ αποφάσεως. επειδή και έχω γνώμην καθώς εγροίκησα ότι εσείς
είσται όπου δεν αφίνεται τον επίλοιπον τόπον της κρήτης να ησυχάση και ήτον δια να
έλθω να σας παιδεύσω, όμος ερχόμενος ο υιός μου μουσταφά πασάς μας είπεν ότι
ήλθεται και τον ανταμόσεται εις την στράτα.καθώς του ομίλησεν ο καπετάν σήφης
κουκουτζάκης τ όπερ θέλεται είσται υποτεταγμένοι εις τας προσταγάς μας και για
τούτο κάνομεν μερχαμέτι και σας γράφομεν το απεσταλμένο μας ηγεμονικό
μπουγιουρντί και έτζι και εσείς συναχθείτε όλοι μικροί τε και μεγάλοι να ομιλήσεται
και ότι σας δίδη χέρι εκείνο να κάμεται, οι αραγιάδες οι ασίδες και έτζι καρτερώ την
απόκρισιν σας επειδή και κάθε ώρα δεν ομοιάζει τούτης της στιγμής και πολλάκις
εδοκιμάσεται του υψηλού ντοβλετιού το σπαθί αν δεν το ηξεύρεται εσείς ερωτήσεται
τους γερωντότερους σας να σας το ειπούν όθεν και να δώσεται την τέλειαν απόφασιν
του υιού μας μουσταφά πασά επειδή/ και ο λόγος μας ειναι ένας έτζι θέλεται κάμη
εξαποφάσεως.
εξεδόθη το παρόν από την μεγάλην πύλην της κάνδιας και χανίων 1827 απριλίου 24
Παρατηρήσεις:
Η προσφώνηση "καπετανέοι παπάδες προεστοί και γέροντες και επίλοιποι εληρίζηδες ραγιάδες" είναι σχεδόν στερεότυπη στα τουρκικά έγγραφα που απευθύνονται σε Κρητικούς. Πρβ."εσείς οι καπετανέοι, παπαδες, προεστοί κι επίλοιποι ραγιάδες... " (εικ. 7)
Εικ. 7 (Βλ. ΕΔΩ)
Κάποιες από τις Tουρκικές λέξεις:
Ντοβλέτι: το κράτος, η κρατική εξουσία
Ράι: υποταγή (εξ ου και ραγιάς ο υποταγμένος)
Νταβάς: υπόθεση, ζήτημα
Καμπέτι (kabahat): λάθος, σφάλμα
Σεκλέτι: μεγάλη θλίψη, καημός
Αγιαλέτι (παραφθορά του εγιαλέτι,eyalet): διοικητική περιφέρεια
Χαϊτουλούκι: πράξεις κακοποιών, από το haydut: ληστής, κακοποιός (σε κάποιες βαλκανικές χώρες σημαίνει επαναστάτης)
Ασκέρι: στρατιωτικό τακτικό ή άτακτο σώμα
Εμίνης: οθωμανός επιφορτισμένος με διοικητικές υποχρεώσεις
Μπουγιουρντί: απόφαση, διαταγή
Τζερεμές: πρόστιμο
Ραχάτι: ξεκούραση, άνεση
Χουζούρι: άνεση
Ασίδες: επαναστάτες, ανυπότακτοι
Ευχαριστίες:
Ευχαριστούμε τον Γιάννη Ντερμανάκη για τις φωτογραφίες του εγγράφου.
