Ανώπολη - Κατώπολη, εβδομηνταδυό χιλιάδες.
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Μια φορά η γι-Ανώπολη ήτονε μεγάλη πολιτεία, πολιτεία μεγάλη. [...]. Λένε πως "Ανώπολη - Κατώπολη εδομηνταδυό χιλάδες", η γι-Ανώπολη τάξε μαζύ με την Κατώπολη, το Λουτρό, είχανε μια φορά εβδομηνταδυό χιλιάδες ψυχές.
-- Παύλος Παύλου Χατζηπολάκης, Ανώπολη.
Παραλλαγές:
Η γ-Ανώπολη κι η Κατώπολη μι φορά, λέει, είχαν εβδομηνταδυόμισυ χιλιάδες .... και φαίνουνται τα καταλύματα ....
-- Παύλος Γεωργίου Κριαράς (Τωρόπολος)
Ανωπολη - Κατώπολη, εξηνταδυό χιλιάδες.
-- Βαγγέλης Βαγγ. Γουμενάκης, Αργουλές Σφακίων.
ΓΡΑΠΤΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Η πρώτη γραπτή αναφορά υπάρχει στον Robert Pashley (Travels in Crete, vol. II, p. 192-3. London 1837). Αλλά ο Pashley παρερμήνευσε αυτό που γράφει πως άκουσε από τους Ανωπολίτες, ότι δηλ. οι δύο πόλεις είχαν "72 000 ασχέρι" και μεταφράζει το ασχέρι (ασκέρι) ως troops (στρατός,στρατεύματα). Η λέξη ασκέρι είναι τούρκικη (asker) και σημαίνει κυριολεκτικά ο στρατός αλλά και μεταφορικά "πολύ πλήθος" (Ιδ. Παπαγρηγοράκης, Συλλογή Ξενογλώσσων Λέξεων της Ομιλουμένης εν Κρήτη. Χανιά 1952, σελ. 77).
Η Δάφνη Γ. Γόντικα στην μετάφραση του Robert Pashley, Ταξίδια στη Κρήτη Β', Ηράκλειον 1991, σελ. 139, αφήνει το "ασχέρι" ασχολίαστο.
Ο Γρηγόριος Παπαδοπετράκης, Ιστορία των Σφακίων, Εν Αθήναις 1888, σελ.15, παραλαμβάνοντας προφανώς από τον Pashley, παραβλέπει ότι ο Pashley μιλεί για προφορική παράδοση που άκουσε από τους κατοίκους, και γράφει "... ελέγετο δ' Ανώπολις κατ΄αντίθεσιν της κάτω πόλεως του Φοίνικος, καθ'μ όλην δε την εποχήν της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής κυριαρχίας ήκμαζον και ο πληθυσμός αυτών υπερέβαινε τας 70 χιλιάδας.."
Αναφορές από νεώτερους συγγραφείς, οι οποίοι παραλαμβάνουν κυρίως από τον Παπαδοπετράκη και λίγοι από την προφορική παράδοση.
"Ανώπολις.... ανεπτύχθη σπουδαίως κατά την αρχαιότητα και ιδία κατά τους χρόνους της βυζαντινής και ρωμαϊκής κυριαρχίας αριθμούσα μετά του επινείου της 70 χιλ. κατοίκους"
-- Α. Χ. Μακριδάκης, Τουριστκός Οδηγός της Πόλεως των Χανίων και της Υπαίθρου του Ν. Χανίων, (Χανιά 1959), σελ. 13
Παρακάτω μνημονεύει την προφορική παράδοση:
"Εις Ανώπολιν τοποθετείται η ομώνυμος αρχαιοτάτη πόλις με κυκλώπεια τείχη, πολυάνθρωπος και κατά το και σήμερον λεγόμενον : Ανώπολις Κατώπολις, εξηντατρείς χιλιάδες"
-- Μακριδάκης ό.π. σελ. 63. Αναδημοσιεύτηκε το κείμενο για τα Σφακιά με τίτλο "Σφακιανός σημαίνει ελεύθερος άνθρωπος" στην εφημερίδα "Τα Σφακιά", αριθ. 9, Αθήνα, Πρωτοχρονιά 1967, σελ. 3
"... υπήρξεν εποχή που η Ανώπολις και ο Φοίνικας, το επίνειον αυτής, είχον πληθυσμόν περί τας 70 χιλ."
-- Ιωσήφ Ανδρ. Παπαδόπετρος, Όσα δεν σβήνει ο χρόνος... Ρέθυμνον 1963. σελ. 91-92
"Ο υποκείμενος Φοίνιξ και η Ανώπολις απετέλουν μίαν πόλιν, ήτις επί ρωμαϊκής εποχής ηρίθμει 70 χιλ. κατοίκους (!) εξ ου και η νυν σωζομένη τοις επιχωρίοις φράσις ¨Ανώπολις - Κατώπολις, 72 χιλιάδες" (ενν. κατοίκους)"
-- Ανδρέας Π. Χατζηπολάκης, Αι περί τα Δ. Σφακιά ακμάσασαι Ελληνικαί ή μή πόλεις. Μαθητικοί Ορίζοντες [Α' Γυμνασίου Αρρένων Χανίων], Έτος 1ον, Αριθμός 6, Δεκέμβριος 1968, σελ. 11.
"Because of its position and the near-by harbour of Phoenix, Anopolis flourished under the Romans and the Byzantine period, with its suburbs and dependencies, it is claimed to have numbered seventy thousand inhabitants at its peak"
-- John Bowman, Travellers's Guide. Crete. London, Jonathan Cape, 1972, p. 227.
"Η Ανώπολη έφτασε κάποτε τις 70000 ψυχές...."
-- Μιχάλης Χουρδάκης, Σφακιά: Το απάτητο κάστρο της Κρητικής λεβεντιάς. Κρήτη, τεύχος 25, Αθήνα, Δεκέμβριος 1975, σελ. 54.
"Η Ανώπολη είχε κάποτε 70000 ψυχές."
-- Μιχάλης Χουρδάκης, "Άντρες τα ρίζουν τα Σφακιά...". Κρήτη, τεύχος 32, Αθήνα, Ιούλιος 1976, σελ. 14.
"Λένε πως κάποτε η Ανώπολη και η Κατώπολη των Σφακιών, μονάχα αυτές, είχαν 35000 ψυχές. (εννοείται η καθεμία, και οι δυο μαζύ 70000 ?). Ήταν αυτές που περισσά δόξασαν την Κρήτη, ήταν αυτές που έκαναν τα Σφακιά άπαρτο κάστρο του νησιού, αυτές που κράτησαν άσπιλη, άχραντη κι αμόλυντη την ιδέα της Λευτεριάς."
-- Κώστας Λιάπης, Γοργόνα Κρήτη. Αθήνα, Πύλη 1978, σελ. 60.
"Στην εποχή του Στράβωνα Ανώπολη και Φοίνικας έχουν -απίστευτη πληροφορία!- γύρω στις εβδομήντα χιλιάδες ψυχές."
-- Γιώργης Μανουσάκης, Οδοιπορικό των Σφακιών. Αθήνα, Κέδρος 1980, σελ. 112 - 113.
"Στην Τουρκοκρατία Ανώπολη - Κατώπολη είχαν 75000 κατοίκους."
-- Γιάννης Θεοδωράκης, Σφακιά: Υπάρχουν για το κράτος; Ριζοσπάστης, Αθήνα, Νέα Περίοδος 2777/3 - 12 - 1983, σελ. 7.
".... η παράδοση μάς διέσωσε: Ανώπολη - Κατώπολη (Φοίνιξ) 72000 κάτοικοι."
-- Ν. Ι. Γεωργακάκης, Εκπολιτιστικός Σύλλογος Λιβανιανών Σφακίων. Τα Σφακιά, αριθ. 47, Αθήνα Αύγουστος 1986, σελ. 4.
"Ανώπολις, όπου και το σημερινό χωριό. Αριθμούσε μετά του Φοίνικος 70 χιλιάδες κατοίκους."
-- Στρατής Στρατίκος. Εις: Πάρις Στ. Κελαϊδής, Ο αιωνόβιος Στρατής Στρατίκος από τα Σφακιά. Αθήνα 1988, σελ. 20.
"Και ο πληθυσμός της επαρχίας μας ήταν πολύ μεγάλος. Μόνο η Ανώπολη και η Χώρα, έχω ακούσει πως είχαν 72000 κατοίκους."
-- Στρατής Φυντικάκης, Όλοι οι Σφακιανοί να δώσουν τα χέρια. Τα Σφακιά, αριθ. 56, Αθήνα Χριστούγεννα1989, σελ. 8.
Και μία με αόριστη με μη αριθμητική αναφορά: "[Η Ανώπολη] Ήταν πολυάνθρωπη και είχε λιμάνι τον Φοίνικα..."
-- Στέργιος Γ. Σπανάκης, Κρήτη Β'. Δυτική Κρήτη. Τουρισμός - Ιστορία - Αρχαιολογία. Ηρλακλειον Κρήτης, Έκδοσις Βαγγέλη Αντ. Σφακιανάκη, Χ.Χ., σελ 52
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1. Η ονομασία Κατώπολις δεν παραδίδεται από καμμία ιστορική πηγή, αλλά από την παράδοση.
2. Το λιμάνι της Ανώπολης ήταν το Λουτρό και όχι ο Φοίνικας.
3. Τα περί Ρωμαϊκής και Βυζαντινής εποχής είναι αυθαίρετα.
4. Ο αριθμός 72000 (και οι παραλλαγές 70000 κλπ) είναι τυπικός αριθμός πλήθους, που τον βρίσκουμε σε πολλές Ελληνικές παραδόσεις (και σε άλλες Ανωπολίτικες)
Η ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ"
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης, ΣΦΑΚΙΑΝΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΝΩΠΟΛΗ - ΚΑΤΩΠΟΛΗ 1ον. Χανιώτικα Νέα 6745/17 - 3 - 1990, σελ. 11.
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης, ΣΦΑΚΙΑΝΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΝΩΠΟΛΗ - ΚΑΤΩΠΟΛΗ 2ον. Χανιώτικα Νέα 6746/18 - 3 - 1990, σελ. 9.
Αντρέας Π. Χατζηπολάκης, ΣΦΑΚΙΑΝΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ. ΑΝΩΠΟΛΗ - ΚΑΤΩΠΟΛΗ 3ον. Χανιώτικα Νέα 6748/21 - 3 - 1990, σελ. 14.
ΨΗΦ. ΑΝΩΠΟΛΗ_ΚΑΤΩΠΟΛΗ
ΠΡΟΣΘΗΚΕΣ:
Για την Φοινίκη της Ηπείρου:
"Κατά τους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας φαίνεται ότι η πόλις διεσώζετο και είχεν αξιόλογον πληθυσμόν, αν κρίνωμεν από την μέχρι της σήμερον σωζομένην παροιμίαν εις την επαρχίαν Δελβίνου "Φοινίκη Φοινικόπουλον με πεντακόσιαις Μάραις", από την οποίαν συνάγεται ότι η πόλις είχεν άλλοτε 500 γυναίκας ονομαζομένας Μαρίας"
-- Νίνα Ι. Σακκά, Η Φοινίκη. Εις: Η Βόρειος Ήπειρος. Λεύκωμα Μαθητριών ΣΤ' Τάξεως (Τμήμ. Α') Τοσιτσείου Αρσακείου Αθηνών Σχολ.Έτους 1958 - 59, επιμελεία του καθηγητού Νικολάου Κ. Παπαδοπούλου. (Αθήναι 1959), σελ. 164.
Για την Νικόπολη Ηπείρου:
"Εντός ολίγων ετών η Νικόπολις κατέστη μία εκ ων μεγαλυτέρων πόλεων του αρχαίου κόσμου, αφού ο πληθυσμός της υπολογίζεται ότι έφθανε την εποχήν εκείνην τις 300000.""
-- Νικόλαος Β. Λώλης, Τόποι και Θρύλοι της Ηπείρου. Αθήναι 1961, σελ. 70.
Για την Υπάτη:
"Η Υπάτη είναι αρχαιοτάτη πόλις.... Ηρίθμει άλλοτε 60000 κατοίκων..."
-- Χρήστος Κ. Καψάλης, "Γύρος της Ελλάδος" Ακρόπολις, τεύχος 2, Φεβρουάριος 1936, σελ. 83. = Περιοδικό "Υπάτη", τεύχ. 17-19 (Ιουν. 1987 - Ιούνιος 1988), σελ. 109.
Για την Ελάτεια:
".... κατά διασωθείσαν μέχρι σήμερον παράδοσιν, από γενεάς εις γενεάν, η Ελάτεια είχε πληθυσμόν 72000 κατοίκων και είχον εν αυτή ανεγερθή 72 ναοί."
-- Λουκάς Δ. Τσολάκος, Αρχαία και Νεωτέρα Ιστορία Ελατείας Λοκρίδος, Αθήναι 1977, σελ. 23.
Για την Ίο:
".... νήσον (Ίον) κατοικηθείσαν κατά την αρχαίαν εποχήν εξ 70 χιλιάδων κατοίκων."
-- Ευάγγ. Κ. Κωστόπουλος, Ιστορική Συλλογή της Νήσου Ίου. Έκδοσις Πρώτη, Αλεξάνδρεια 1909, σελ. 69.
Antreas P.Hatzipolakis
