ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΣΦΑΚΙΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ (1774). ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΡΙΜΑ.

Η ΡΙΜΑ

Εσπάσα ν-τη τη(ν) φυλακή φεύγουν απ' το μπεντένι,

πολλοί εκουτσαθήκανε οι κακαποδομένοι.

Στη Γέργερην επήγανε στο(ν) σπήλιο του Κουρμούλη,

διάλε την τρίχα που 'λειξε γιανά ποθάνουν ούλοι.

Οσοι κι αν είστε Χρισ(τ)ιανοί και βλέπετε τον ήλιο,

κλάψετε τον Πρωτόπαπα, που πόθανε στον(ν) σπήλιο.

Μέσα στο(ν) σπήλιο πόθανε κι εκειδά τον εθάψα,

κι οι γι-άλλοι εφύγαν από κειά και στα Σφακιά εγκάψα.

Στη Λίμνη στον Κυπάρισσο επήγανε κι εκάτσα

κι είδανε την Ανώπολη κι εβαριαναστενάξα.

Τα σπίθια κι ούλα τα δεντρά τα είχανε καημένα

κι ούλα τα γυναικόπαιδα τά 'χανε ξορισμένα.

Στη φυλακή ΄χε τάξιμο ο γέρο - Σγουρομάλλης,

να φύγει από τη φυλακή το τάξιμο να κάμει.

Το τάξιμό του ήτανε μια πέτρα να σηκώσει

κι όπου 'θελε να κουραστεί 'κκλησιά να θεμελιώσει.

Μια καντουνάδα σήκωσε και παίρνει ίσια κάτω

και στο Βιγγλί κουράστηκε και την-ε θέτει κάτω.

Εις το Βιγγλί κουράστηκε κι εκειδά θεμελιώνει

μιαν εκκλησία ο Σγουρός και την-ε τελειώνει.

Μιαν εκκλησιά ετέλειωσε και Αη-Λιας γροικάται,

αυτό δεν είναι ψώματα, σήμερο λουτρουγάται.

(Ανώπολη. Πληροφορητής: Παύλος Π. Χατζηπολάκης, 1983)

ΣΧΟΛΙΑ

1. To τραγούδι τραγουδιέται με τον Σκοπό του Τραγουδιού του Δασκαλογιάννη, αλλά παρέμβλητο στο ριζίτικο τραγούδι:

-- Χριστέ, να σπούσαν οι φλακές να 'φευγα απού το Κάστρο,

να πάρω δίπλα τσι κορφές να βγω στον Ψηλορείτη,

να μου βγορίσου τα Σφακιά, τσ' Ανώπολης ο Κάμπος,

ν' ακούσω αρμάτω ταραχή.

(Σε άλλες παραλλαγές ο στίχος:

να μου βγορίσου τα Σφακιά, τσ' Ανώπολης ο Κάμπος

φέρεται ως:

να μου βγορίσου τα Σφακιά, τ' Αρμί του Καλλικράτη.)

Σε κάθε "κοντυλέ" από το ριζίτικο παρεμβάλλουν μερικούς στίχους από την ρίμα.

Χριστέ, να σπούσαν οι φλακές να 'φευγα απού το Κάστρο,

να πάρω δίπλα τσι κορφές,

ΣΤΙΧΟΙ ΡΙΜΑΣ

να πάρω δίπλα τσι κορφές, να βγω στον Ψηλορείτη,

να μου βγορίσου τα Σφακιά,

ΣΤΙΧΟΙ ΡΙΜΑΣ

να μου βγορίσου τα Σφακιά, τσ' Ανώπολης ο Κάμπος,

ν' ακούσω αρμάτω ταραχή.

ΣΤΙΧΟΙ ΡΙΜΑΣ

Ομοίως τραγουδιέται το Τραγούδι του Βιγγλοθοδωρή (ΕΔΩ)

2. Το τραγούδι αρχίζει με περιγραφή της απόδρασης, όπως υπάρχει στο Τραγούδι του Δασκαλογιάννη (στίχοι 841 κ.ε. έκδοση Λαούρδα):

Σωστούς τρεις χρόνους κάμασι στο σκότος φλακιασμένοι,

ώστ' απού σπάσαν τη φλακή και ένας-ένας φεύγει.

Κι έχει και ένα αυτούσιο δίστιχο από το Τραγούδι (σ. 855-6):

Οσοι κι αν είσθε Χρισθιανοί και βλέπετε τον ήλιο,

κλάψετε τον Πρωτόπαπα, π' απόθανε στο σπήλιο.

Στη συνέχεια αναφέρεται στο τάξιμο του Νικ. Βλάχου (Σγουρομάλλη), αδερφού του Δασκαλογιάννη, να χτίσει εκκλησία.

Ουσιαστικά αυτό είναι και το θέμα της ρίμας. Η εκκλησία Προφήτης Ηλίας στη γειτονιά Λιμνιά είναι οικογενειακή της οικογένειας Σγουρού (Σγουρινάκη) της Ανώπολης και τελευταίος επίτροπος ήταν ο Γεώργιος Σγουρός.

Παρόμοιο τάξιμο υπάρχει επίσης και για την εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης στην Ανώπολη. Σύμφωνα με την παράδοση είχε τραυματιστεί το αγόρι ενός Βλάχου στον Αγιο Ιωάννη Σφακίων και ο πατέρας του έκανε τάξιμο να σωθεί το παιδί και να σηκώσει μία πέτρα και όπου κουραστεί να την αποθέσει και να χτίσει εκκλησία. Και αυτή η εκκλησία είναι οικογενειακή των Βλάχων και τελευταίος επίτροπος ήταν ο Βλάχος στο Λουτρό (Ανδρέας Δασκαλογιάννης, που έμενε στο Λουτρό).

3. Οι τελευταίοι στίχοι

(Μιαν εκκλησιά ετέλειωσε και Αη-Λιας γροικάται,

αυτό δεν είναι ψώματα, σήμερο λουτρουγάται.)

είναι "διαβεβαιωτικοί" για την ύπαρξη της εκκλησίας. Παρόμοια διαβεβαίωση βρίσκουμε και σε μιαν άλλη ρίμα (Ρίμα του Αλγερινού ή Αυγερινού, κατά δική μου καταγραφή) που αναφέρεται και αυτή σε χτίσιμο εκκλησίας στ' Ασκύφου:

εκειά εχτίστηκε ο Χριστός, λένε, δεν είναι ψέμα.

4. Τοπωνύμια:

Σπήλιος του Κουρμούλη: "Η σπηλιά αυτή βρίσκεται ανάμεσα στον Πρινιά και την Αγία Βαρβάρα στα Ηρακλειώτικα (Μαλεβύζι)" όπως γραφει ο Β. Λαούρδας στην έκδοσή του Τραγουδιού του Δασκαλογιάννη. Εχει γίνει ανακομιδή οστών που βρέθηκαν στην σπηλιά κι έχουν εναποτεθεί δίπλα στο άγαλμα του Δασκαλογιάννη στην Ανώπολη.

Λίμνη: Τοποθεσία βόρεια της Ανώπολης, όπου υπάρχουν πηγάδια. Ο συγκεκριμένος κυπάρισσος λέγεται ότι είναι ένας που υπάρχει ακόμα εκεί.

Βιγγλί: Είναι στη γειτονιά Λιμνιά (τα).

ΠΡΟΣΘΗΚΗ
Μία δημοσίευση του τραγουδιού υπάρχει στο περιοδικό ΚΡΗΤΗ, τεύχος 42, Μάιος 1977, σελ. 52
ΨΗΦ. ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Mail Antreas P. Hatzipolakis